Boazodoallu globála rievdadusaid siste Davvi-Fennoskandia duottarguovlluin

• Main Authors: Oksanen Lauri, Vehmas Jarmo, Forbes Bruce, Jepsen Jane, Käyhkö Jukka, Aikio Antti, Horstkotte Tim, Utsi Tove, Johansen Bernt, Kivinen Sonja, Olofsson Johan
• Other Authors: maantiede, Geography, tulevaisuuden tutkimuskeskus (FFRC), Finland Futures Research Centre (FFRC), 2606901, 2608900
• Language: unknown
• Published: Turun yliopisto 2022
• Subjects: Sakka; Muora; Buktin; Boazodoallu; Tundra; bohccot
• Online Access: https://www.utupub.fi/handle/10024/167016; https://www.utu.fi/en/sites/tundra/publications/Documents/Tundra Sami www.pdf

Davviriikkalaš bajimusdási dutkanovttadat (NCoE) TUNDRA (“How to preserve the tundra in a changing climate”) lea leamaš viđajahkásaš prošeakta (2011-15) NordForsk Bajimusdási dutkanálgaga (TRI) oassin. Dát raporta ovttastahttá NCoE TUNDRA guovddášbohtosiid ja čohkke syntesa ovddit dutkamušas vai sáhttá ráhkaduvvot gokčevaš govva duottarekosystemas, dálkkádatrievdamis ja boazodoalu gaskavuođa vuorrováikkuhusas áššáigullevaš čanusjoavkkuide. Ođđaseamos dálkkádatmállet ovdanbuktet, ahte 2070-logu rádjái dálkkádatdilit leat dárbahassii lieggasat muora šaddui (>10 °C gaskamearálaš temperatuvra geassemánuid) measta oba Davvi-Fennoskandias, earret dušše buot alimus čohkain Skandinávia váriin. Liegganeaddji dálkkádat ovddida miestagiid ja muoraid šaddama, ja lea ná proseassa, mii gáržžida duottar-stuoraekosystema guovllu sakka. Einnostuvvon giđđatemperatuvrraid loktaneapmi ovddida muohttaga suddama. Ovttas miesttašattuid viidánemiin ja suohkkumiin dat sáhttá sakka unnidit gierraga speadjalastinnávcca (albedo) ja das lea váikkuhus, mii nanne globála dálkkádaga liegganeami. Miestagiid viidáneami caggan ja sirkumpolára alla speadjalastinnávccalaš duottar-stuoraekosystema seailluheapmi sáhtále dađi lági mielde doaibmat dálkkádatrievdama goahcanvuohkin. Šaddoborriin lea stuora váikkuhus šattolašvuohtaservošiidda. Mearkkašahttimus šaddoborriide Davvi-Fennosskandias gullet stuora njiččehasat (bohccot), unna njiččehasažat (ciebanat) ja boatkkahasat (mihttárat). Dáid dárkkes váikkuhus goitge molsašuddá eallijoavkkuid ja daid náliid dynamihka, jagiáiggiid, dálkediliid ja šattolašvuohtaservošiid gaskka ja lea sorjavaš maid dáid eallijoavkkuid ovttastuvvan váikkuhusas. Earenoamážit bohccuid guohtumiin lea vejolaš caggat dálkkádaga buktin miesttaluvvama. Stuorimus vejolaš guohtonváikkuhus muorranađat šattuide olahuvvo, jos bohccot leat báikki nalde guovllu šaddanáigge áramuttos geassemánus ja suoidnemánu álggus. Dasa lassin guođodeamis lea váikkuhus šattolašvuođa máŋggahápmásašvuhtii. Cakkadettiin muoraid, guhkes miestagiid ja ...