| Summary: | The rapidly changing socio‑economic environment of Europe and Poland over the last 10 years, easier access to communication and contact between speakers of different language, increased mobility of Europeans connected with factors such as the internationalization of the labour market, leisure tourism, military and peace activities influence the development of culturally and linguistically diverse communities. Current geo‑economic and geo‑cultural situation requires people to be able to exist in the contemporary world by establishing human ties with the representatives of other cultures. In this case language is essential. Proficiency in several languages is an advantage and necessity, especially for Europeans, as it facilitates interpersonal relations and makes it easier to understand alien cultures, which, in consequence, decreases the occurrence of prejudice among people. Faced with the economic and political transformation of the Polish society in the late 1980 s and early 1990 s and the subsequent opening to external influences in the beginning of the 21st century, it became necessary for people to efficiently communicate with other cultures. Global changes have left its mark on language teaching in Polish schools, hinting at new challenges in education. Teaching foreign languages, including teaching a second foreign language, in the context of intercultural education fits well with the current needs presented by Europeans. An intercultural approach is a process of teaching and learning a second foreign language oriented at the student as a potential partner in an actual intercultural exchange. This article focuses on the issue of teaching Russian as a second foreign language under the institutional circumstances in Poland. Although it can be assumed that the English language may be used to communicate with “virtually anyone”, it is actually impossible to discover and explore “virtually any” culture during the course of a lesson of English as the primary foreign language. That is why it is so important to teach a second foreign language, especially Russian. Such lessons should teach openness, shape positive attitudes towards otherness, and prepare students to meet representatives of specific cultures (in this case, Russian culture). The achievement of this objective rests on several factors, such as foreign language textbooks which should not only support language teaching and learning, but also be proper guidebooks for exploring the broadly understood culture of a country and shaping intercultural competences. This monograph consists of an introduction, two main parts – a theoretical part and a more extensive empirical study, a conclusion, and six appendices. The first part of the monograph – Second foreign language at school ad intercultural education. Theoretical outline – concerns the necessity of teaching and learning a second foreign languages within the context of intercultural education. It begins with an outline of the difference in language acquisition between the first and other languages, learning the first and second foreign language at school, the significance of language and culture in these processes, and discusses the results of selected studies on language education and their didactic implications. Next, the focus is shifted towards intercultural education, including the attitude of students towards representatives of other cultures in the process of learning and teaching a foreign language, and effective intercultural communication. These reflections are complemented with an analysis of selected definitions and models of intercultural competence and a description of its three components – attitude, awareness, and ability. What follows is a historical outline of teaching Russian in Poland and analysis of difficulties and challenges posed by linguistic education today and their impact on encouraging students to learn Russian as a second foreign language at school. It was determined that despite the differences between first/second language acquisition and learning the first/second foreign language at school, the process share one common element – culture. Both first language acquisition and learning a foreign language at school cannot occur without learning about the culture of specific national community. The language and culture of an area outlined by national borders are closely related and therefore teaching and learning a foreign language should resemble a meeting with the culture of the country of the taught language. It is observed, however, that learning and teaching English as the first foreign language and Russian as the second foreign language are not identical processes. Both are determined by multiple factors such as motivation of individuals, personal experience, ability to transfer previously acquired skills to other fields of education, as well as formal conditions, including documents which regulate linguistic education, i.e. core curricula. Difficulties encountered in language education at school may be connected with negative attitudes towards representatives of different nations, and their language and culture, presented by students. Such attitudes include a lack of empathy, openness, tolerance, cognitive ability to become aware of and understand phenomena relating to the studied culture. Negative attitudes demonstrated by students frequently result from incomplete or distorted awareness about the other culture. Development of intercultural competence, including formation of attitudes, awareness and ability is especially appropriate in second foreign language lessons, including Russian. Historical events and a long period of compulsory Russian language teaching did not have a positive effect on the attitude towards Russia and Russians in Poland and the motivation to study the Russian language in the 21st century. It is essential to emphasise the urgent need to teach Russian as a second foreign language within the context of intercultural education, with a particular consideration of the development of intercultural competence, especially in its two aspects – attitudes and abilities based on factual knowledge supported by cultural studies. The second part of the work is titled Attitudes of secondary school students towards other communities, languages, and cultures. Empirical study. It presents a comparative analysis of Russian language textbooks for II, III, IV stage of education and the results of a survey conducted on students of selected secondary schools who learn Russian as the second foreign language and English as the first foreign language. The exploration of educational materials which are used immediately by students was aimed at diagnosing their helpfulness in the process of promoting the three components of intercultural competence, relating to the formation of positive/neutral attitudes of students towards Poland’s eastern neighbours and their country, presenting rational knowledge supported by cultural studies, and developing skills and abilities. The main intention of the survey was to analyse the sources of information about culture used by young people and determining the attitude posed by secondary school students towards Russia and Russians and England and the English and how distanced the students are to these countries. The survey showed that for the majority of information about the Russian and English culture comes from language lessons – Russian and English. The students are aware of other sources of information about the world, but they do not use them to expand their knowledge about Russia and Russians or England and the English in a similar degree. It was found that the analysed textbooks are only partially used for developing intercultural competence of students. Their authors mainly focus on developing the cognitive component of the competence. Every stage of education ignored the affective component of intercultural competence. The behavioural sphere was marginalised in Russian courses in educational stage III and IV and was completely ignored in courses intended for primary school students. Also, it was observed that the rather positive image of Russia and its population presented in the textbooks was quite poorly reflected in the notions of students about the country and its people. The survey revealed that the young people’s knowledge about our eastern neighbours is superficial, stereotypical, and selective, and came mainly from second‑hand information and was significantly incomplete. Moreover, most respondents presented a negative attitude towards Russia and Russians, and a positive attitude towards England and the English; it was observed that the students were far more distant from Russians than from the English. The results of the survey prove that the experience of contact with other cultures in English language lessons does not reduce the distance from other nations, including Russians. In conclusion, the development of intercultural sensitivity and competence should become an important objective of curricula in all stages of education, and should be reflected in educational materials intended for teaching the Russian language. В последние десятилетия появился ряд факторов, определяющих формирование многоязычных и мультикультурных обществ: динамически изменяющаяся социально‑экономическая ситуация в Европе в целом и в Польше в том числе, облегчение общения между людьми, говорящими на разных языках, а также повышение географической мобильности европейцев, связанной с интернационализацией рынка труда, туризмом, военными или миротворческими действиями. Настоящая геоэкономическая и геокультурная обстановка заставляют человека приспосабливаться к жизни в современном мире, создавать гуманитарные связи с представителями других культур. Важную роль в этом играет язык. Хорошее знание нескольких языков является преимуществом и необходимостью, в частности, среди граждан Европы, поскольку оно облегчает межличностные контакты, способствует пониманию чужой культуры, а это, в свою очередь, уменьшает вероятность проявления предрассудков по отношению к коммуниканту. Экономические и политические изменения, произошедшие в польском обществе в 80–90-х годах XX века, и открытость Польши внешним влияниям в XXI веке подтверждают необходимость умения эффективно общаться с представителями разных культур. Глобальные изменения, создающие новые вызовы в области образования, оказали влияние на ситуацию обучения иностранным языкам в польских школах. Вопросы обучения иностранному языку, в том числе и русскому языку как второму иностранному в контексте межкультурного образования, вполне соответствуют актуальным потребностям европейцев. Межкультурное направление – это такой процесс преподавания и изучения второго иностранного языка, в центре которого находится ученик в качестве потенциального партнера межкультурной коммуникации Настоящая работа концентрируется на области преподавания русского языка как второго иностранного в школах Польши. Можно предположить, что на английском языке люди могут общаться «почти со всеми», но невозможно увидеть и узнать «почти все» культуры на урокe английского языка как первого иностранного в школе. Поэтому очень важным являются уроки второго иностранного языка, особенно русского, во время которых ученики должны учиться открытости, развивать позитивное отношение к существующим культурным отличиям, готовиться к встрече с представителями конкретной (русской) культуры. Реализация этих задач зависит от многих факторов. Одним из них является учебник иностранного языка, который должен не только поддерживать преподавание и изучение нового языка, но и быть надежным проводником в изучении широко понимаемой культуры данной страны и в формировании межкультурной компетенции. Настоящая монография состоит из введения, двух главных частей – теоретической и обширного эмпирического исследования – заключения, библиографии и шести приложений. В первой части книги (Второй иностранный язык в школе и межкультурное образование. Теоретический обзор) обсуждаются вопросы необходимости преподавания и изучения второго иностранного языка в контексте межкультурного образования. Рассматриваются различия в процессе усвоения родного/второго языка и изучения первого/второго иностранного языка в школе, значение языка и культуры в этих процессах, а также результаты отдельных исследований, проведенных в области языкового образования и их дидактические последствия. Особое внимание уделяется межкультурному образованию, в том числе важности отношения учеников к представителям чужой культуры в процессе преподавания и изучения иностранных языков и в эффективном межкультурном общении. Далее раскрываются некоторые дефиниции и модели межкультурной компетенции, характеризуются ее компоненты – аффективный, когнитивный, поведенческий. В этой главе также содержится исторический обзор преподавания русского языка в Польше, анализ современных проблем и вызовов языкового образования, их влияние на мотивацию изучения русского языка как второго иностранного в школе. В книге подчеркивается, что, хотя процессы усвоения родного/второго языка и изучения первого/второго иностранного языка в школе отличаются друг от друга, их объединяет общий элемент – культура. Как усвоение первого языка, так и изучение иностранного языка не могут происходить без знакомства с культурой конкретного национального общества. Язык и культура территории страны, определяемой границами государства, тесно связаны между собой. Поэтому преподавание и изучение иностранного языка должно быть встречей с национальной культурой народа, язык которого изучают школьники. Важно заметить, что обучение и овладение английским языком как первым иностранным и русским как вторым иностранным языком в школе не являются идентичными процессами. Они зависят от многих факторов, таких как мотивация личности, индивидуальный опыт, способности переноса накопленных ранее умений в другие области образования, а также от формальных условий, документов, регулирующих изучение языка, в том числе основной программы обучения. Трудности языкового образования могут быть связаны с негативным отношением учеников к представителям разных национальностей, их культуре и родному языку. Они проявляются в отсутствии эмпатии, открытости, толерантности, когнитивных умений осознания и понимания явлений познаваемой культуры. Источником негативного отношения к чужой культуре могут быть неполные или искаженные знания о ней. Развитие межкультурной компетенции, в том числе отношений, знаний и умений, особенно необходимо на уроке русского языка как второго иностранного в польской школе. Исторические события и долгосрочное принуждение к изучению русского языка не оказали положительного влияния на отношение поляков к России и русским и на мотивацию к овладению русским языком как иностранным в XXI веке. Таким образом, появилась настоятельная необходимость обучения русскому языку как второму иностранному в контексте межкультурного образования, с особым акцентом на развитие межкультурной компетенции учеников и ее двух компонентов: отношений и умений на основе фактических культурных знаний. Вторая часть книги (Отношение старшеклассников к другим обществам, языкам и культурам. Эмпирическое исследование) показывает результаты сравнительного анализа учебников для изучения русского языка как иностранного на II, III и IV этапах школьного образования, а также результаты опроса, проведенного среди учеников отдельных средних школ, которые изучали русский язык как второй иностранный и английский язык в качестве первого иностранного. Целью изучения учебных материалов, которые используются на уроке русского языка, был анализ полезности учебников в процессе развития трех компонентов межкультурной компетенции, касающихся формирования позитивных/нейтральных отношений учеников к нашим восточным соседям и их стране, представление знаний о русской культуре и развитие умений школьников. Основной целью анкетирования учеников было выявление источников информации о русской и английской культурах, изучение отношений старшеклассников к России и русским (второй иностранный язык) и к Англии и англичанам, а также степени их удаленности по отношению к указанным народам. Данные исследования показали, что основным источником информации о русской и английской культурах является урок иностранного языка (русского и английского). Ученики осознают другие источники информации о мире, но не используют их в сравнительной степени для углубления знаний о России и русских и об Англии и англичанах. В ходе проведенных исследований было установлено, что учебники русского языка, используемые на уроках, лишь частично направлены на развитие межкультурной компетенции учеников. Авторы дидактических материалов в основном Wydanie publikacji zostało sfinansowane ze środków Dziekana Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku Aleksandrowicz‑Pędich L., 2003. Literatura amerykańska w kształceniu nauczycieli języka angielskiego, Białystok: Trans Humana. Aleksandrowicz‑Pędich L., 2005. Międzykulturowość na lekcjach języków obcych, Białystok: Wydawnictwo UWB. Aleksandrowicz‑Pędich L., 2007. Edukacja międzykulturowa i nauka języków obcych w opiniach ludzi biznesu w wybranych krajach europejskich, [w:] Komunikacja międzykulturowa: perspektywy badań interdyscyplinarnych, red. W. Chłopicki, Kraków: Krakowskie Towarzystwo „Tertium” (=„Język a komunikacja” 2007, t. 19), s. 329–336. Allwright Richard L., 1981. What Do We Want Teaching Materials for?, „ELT Journal” 1981, Vol. 36(1), s. 5–18, http://eltj.oxfordjournals.org/content/36/1/5.full.pdf+html?sid=b13b6e61–1529‑4e30–8118‑5c6e0d041b4e (12.06.2016). Anczewski J., 1984. Indywidualne czynniki realizacji programu nauczania języka obcego, [w:] Wybrane problemy programów nauczania języków obcych, red. H. Komorowska, Warszawa: WSiP, s. 175–215. Andrychowicz‑Trojanowska A., 2015. Materiał glottodydaktyczny w podręczniku do nauki języka angielskiego dla szkół średnich a jego odbiorca, „Lingwistyka Stosowana” 2015, t. 14(3), s. 1–15, http://www.ls.uw.edu.pl/documents/7276721/13367523/1+Lingwistyka+Stosowana+14+Agnieszka+Andrychowicz‑Trojanowska.pdf (7.05.2016). Apalkow 2008: Апальков В. Г., 2008. Методика формирования межкультурной компетенции средствами электронно‑почтовой группы (английский язык, профильный уровень), автореферат, Тамбов. Apalkow 2011: Апальков В. Г., 2011. Методика формирования межкультурной компетенции средствами электронно‑почтовой группы, Москва, http://docplayer.ru/342474–V-g-apalkov‑metodika-formirovaniya‑mezhkulturnoy-kompetencii‑sredstvami-elektronno‑pochtovoy-gruppy.html (10.09.2015). Apanowicz J., 2002. Metodologia ogólna, Gdynia: Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej „Bernardinum”. Arabski J., 1985. O przyswajaniu języka drugiego (obcego), Warszawa: WSiP. Augustyniak J., 2013. Kompetencje międzykulturowe polskiej młodzieży szkolnej na emigracji w Irlandii, [w:] Kompetencje międzykulturowe jako kapitał społeczności wielokulturowych, red. J. Muszyńska, W. Danilewicz, T. Bajkowski, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 183–196. Awramiuk E., 2016. Nauczanie języka ojczystego w zmieniającym się świecie – wyzwania edukacyjne, [w:] Z problematyki kształcenia językowego, red. E. Awramiuk, M. Karolczuk, t. 6, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 15–28. Bachórz A., 2009. Podróżowanie jako obszar negocjacji pomiędzy swojskością a obcością. Przypadek polskich wyjazdów do Rosji, [w:] Wizje kultury własnej, obcej i wspólnej w sytuacji kontaktu, red. M. Kostaszuk‑Romanowska, A. Wieczorkiewicz, Białystok: Galeria im. Sleńdzińskich, s. 124–136. Back K. W., 1962. Wywieranie wpływu w bezpośrednich kontaktach społecznych, [w:] Zagadnienia psychologii społecznej, red. A. Malewski, Warszawa: PWN. Baetens B. H., 1994. An Overview of European Models of Bilingual Education, [w:] Towards Global Multilingualism: European Models and Asian Realities, ed. by R. Khoo, U. Kreher, R. Wong, Clevedon: Mulitilingual Matters, s. 1–12. Bagramowa 1993: Баграмова Н. В., 1993. Лингво‑методические основы обучения лексической стороне устной речи на английском языке как втором иностранном в педагогическом вузе, автореферат, Санкт‑Петербург. Bajor K., 1975. Zagadnienia doboru słownictwa do nauki języka rosyjskiego, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. Baker C., 1988. Key Issues In Bilingualism and Bilingual Education, Clavedon, Avon: Multilingual Matters, https://books.google.pl/books?hl=pl&lr=&id=HMPzP0lPxYoC&oi=fnd&pg=PA1&dq=Baker+C.+1988.+Key+Issues+In+Bilingualism+and+Bilingual+Education,+Clevedon,+Avon:+Multilingual+Matters.+pdf&ots=FeeqUmJC4n&sig=y4fRaLTz0GcACV81hY8P2TLazIk&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false (12.10.2014). Bakłaszkina 2009: Баклашкина М. В., 2009. Обучение иноязычному межличностному общению на занятиях по иностранному языку в школе и в вузе, «Иностранные языки в школе» 2009, т. 1, s. 8–13. Balandyk P., 2010. Вот и мы. Podręcznik do nauki języka rosyjskiego dla szkół ponadgimnazjalnych, „Języki Obce w Szkole” 2010, t. 1, s. 187–189. Banach B., 2001a. Interkulturowa tendencja we współczesnej dydaktyce, [w:] Język w komunikacji, red. G. Habrajska, t. 3, Łódź: Wydawnictwo Wyższej szkoły Humanistyczno‑Ekonomicznej, s. 228–242. Banach B., 2001b. Rola podręcznika w procesie glottodydaktycznym, „Języki Obce w Szkole” 2001, t. 3, s. 16–23. Banach B., 2003a. Język a kultura, „Języki Obce w Szkole” 2003, t. 1, s. 3–5. Banach B., 2003b. Tendencje interkulturowe we współczesnej glottodydaktyce, „Języki Obce w Szkole” 2003, t. 3, s. 3–14. Bandura E., 2007. Nauczyciel jako mediator kulturowy, Kraków: Krakowskie Towarzystwo Tertium. Bańczerowski J., 1972. Na czym powinna się opierać strategia glottodydaktyki?, [w:] Polska myśl glottodydaktyczna 1945–1975. Wybór artykułów z zakresu glottodydaktyki ogólnej, red. F. Grucza, Warszawa: PWN, s. 31–42. Barna L. M., 1996. Stumbling Blocks in Intercultural Communication, [w:] Intercultural Communication: A Reader, ed. by L. A. Samovar, R. E. Porter, Belmont, CA: Wadsworth, 8th ed., s. 337–346. Barsuk 1970: Барсук Р. Ю., 1970. Основы обучения иностранному языку в условиях двуязычия, Москва: Высшая школа. Bartkowiak M., 2003. Новые встречи 1, „Języki Obce w Szkole” 2003, t. 4, s. 187–188. Bartmiński J., Lappo I., Majer‑Baranowska U., 2007. Stereotyp Rosjanina i jego profilowanie we współczesnej polszczyźnie, [w:] Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, red. J. Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 262–298. Barysznikow 1998: Барышников Н. В., 1998. Французский язык как второй иностранный в средней школе и особенности методики его преподавания, «Иностранные языки в школе» 1998, т. 5, s. 25–30. Barysznikow 2002: Барышников Н. В., 2002. Параметры обучения межкультурной коммуникации в средней школе, «Иностранные языки в школе» 2002, т. 2, s. 28–32. Barysznikow 2003: Барышников Н. В., 2003. Методика обучения второму иностранному языку в школе, Москва: Просвещение. Barysznikow 2004: Барышников Н. В., 2004. Мультилингводидактика, «Иностранные языки в школе» 2004, т. 5, s. 19–27. Batorski D., Marody M., Nowak A. (red.), 2006. Społeczna przestrzeń Internetu, Warszawa: Academica. Bauman Z., 1996. Socjologia, Poznań: Zysk i S-ka. Bednarczuk U., 2012. Kompetencja międzykulturowa w nauczaniu języka polskiego jako obcego, „Postscriptum Polonistyczne” 2012, t. 2(10), s. 19–29. Bednarczuk U., 2015. Spotkanie kultur. Komunikacja i edukacja międzykulturowa w glottodydaktyce, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Bernacki B., 2003. Nowe podręczniki do języka rosyjskiego, „Języki Obce w Szkole” 2003, t. 2, s. 177–180. Białek M., 2009. Kształcenie międzykulturowe w edukacji językowej, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe. Bierdiajew N. A., 2004. Dusza rosyjska i polska, przeł. W. Radolińska, [w:] Dusza polska i rosyjska. Od Adama Mickiewicza i Aleksandra Puszkina do Czesława Miłosza i Aleksandra Sołżenicyna. Antologie, Materiały do „katalogu” wzajemnych uprzedzeń Polaków i Rosjan, red. A. de Lazari, Warszawa: PISM, s. 146–150. Bierdiczewskij 2002: Бердичевский А. Л., 2002. Современные тенденции в обучении иностранному языку в Европе, «Русский язык за рубежом» 2002, т. 2, s. 60–65. Bierdiczewskij 2007: Бердичевский А. Л., 2007. Что, как и почему в межкультурном образовании, «Русский язык за рубежом» 2007, т. 6, s. 42–46. Billows F. L., 1968. Techniki nauczania języków obcych, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych. Bim 1997: Бим И. Л., 1997. Некоторые особенности обучения немецкому языку как второму иностранному на базе английского, «Иностранные языки в школе» 1997, т. 4, s. 5–12. Bim 2001: Бим И. Л., 2001. Концепция обучения второму иностранному языку (немецкому на базе английского), Обнинск: Титул. Bim, Sadomowa 1997: Бим И. Л., Садомова Л. В., 1997. Мосты (Brücken I, Brücken II: Deutsch nach Englisch). Учебник немецкого языка как второго иностранного на базе английского, Москва: Март. Błuszkowski J., 2003. Stereotypy narodowe w świadomości Polaków, Warszawa: Dom Wydawniczy „Elipsa”. Błuszkowski J., 2005. Stereotypy a tożsamość narodowa, Warszawa: Dom Wydawniczy „Elipsa”. Boćwińska‑Kiluk B., 2014. Uwarunkowania komunikacji międzykulturowej, [w:] Od wielokulturowości miejsca do międzykulturowości relacji społecznych, red. J. Nikitorowicz, J. Muszyńska, B. Boćwińska‑Kiluk, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 130–144, http://pedagogika.uwb.edu.pl/files/file/PDF/PUBLIKACJE/Od_wielokulturowosci_miejsca_do.pdf (12.08.2015). Bogorodickaja 1974: Богородицкая В. Н., 1974. Обучение второму иностранному языку в вузе (на материале видо‑временных форм английского языка), автореферат, Москва. Bolten J., 2005. Kompetencja interkulturowa a kształcenie kompleksowe. Teoria i praktyka przekazu kompetencji interkulturowej w biznesie, [w:] Dydaktyka języków obcych a kompetencja kulturowa i komunikacja interkulturowa, red. M. Mackiewicz, Poznań: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, s. 37–46. Bolten J., 2006. Interkulturowa kompetencja, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. Boratyńska‑Sumara J., 2015. Specyficzne cechy wielojęzyczności indywidualnej nabywanej w kontekście szkolnym. Analiza na przykładzie studentów specjalności filologia angielska z językiem dodatkowym – język niemiecki, „Lingwistyka Stosowana” 2015, t. 12, s. 15–33. Borden G. A., 2007. Orientacja kulturowa, tłum. K. Frieske, [w:] Polifonia, dialog i zderzenie kultur. Antologia tekstów z komunikacji międzykulturowej, red. U. Kusio, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 130–158. Boski P., 2009. Kulturowe ramy zachowań społecznych: podręcznik psychologii międzykulturowej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Brohy C., 2001. Generic and/or Specific Advantages of Bilingualism in a Dynamic Pluringual Situation: The Case of French as Official L3 in the School of Samedan (Switzerland), “International Journal of bilingual Education and Bilingualism” 2001, Vol. 4(1), s. 38–49. Brophy J. E., 2002. Motywowanie uczniów do nauki, tłum. K. Kruszewski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Brzezińska‑Hubert M., Olszówka A., 2007. Edukacja międzykulturowa. Pakiet edukacyjny Pozaformalnej Akademii Jakości Projektu, cz. 2, Warszawa: Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Narodowa Agencja Programu „Młodzież w działaniu”. Brzeziński J., 1987. Nauczanie języków obcych dzieci, Warszawa: WSiP. Brzozowska D., 2008. Polski dowcip etniczny. Stereotyp a tożsamość, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego. Buczek K., 2006. Układ trilingwalny – język rosyjski jako drugi język obcy, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Filologiczna. Glottodydaktyka 1” 2006, t. 39, s. 7–12. Buczek K., 2011. Propozycje pracy nad alfabetem w podręcznikach przeznaczonych do nauczania/uczenia się języka rosyjskiego od podstaw, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Filologiczna. Glottodydaktyka 3” 2011, t. 68, s. 20–27, http:// www2.univ.rzeszow.pl/wfil/kfr/ksiazki/glotto‑cz3.pdf (10.09.2015). Budʹko 1989: Будько А. Ф., 1989. О причинах ошибок в употреблении грамматических явлений в устной речи на немецком языке как втором иностранном, [w:] Методика обучения иностранным языкам. Романское и германское языкознание, т. 4, Минск: Вышэйшая школа, s. 10–13. Burszta W. J., 1998. Antropologia kultury, Poznań: Zysk i S-ka. Byram M., 1991. Teaching Culture and Language Towards an Integrated Model, [w:] Mediating Language and Cultures: Towards an Intercultural Theory of Foreign Language Education, ed. by D. Buttjes, M. Byram, Clevedon: Multilingual Matters, s. 17–30. Byram M., 1997. Teaching and Assessing Intercultural Communicative Competence, Clevedon: Multilingual Matters. Canadelier M., Schröder‑Sura A., 2013. Wspieranie rozwoju kompetencji różnojęzycznych i międzykulturowych w klasie szkolnej, „Języki Obce w Szkole” 2013, t. 2, s. 4–11. Canale M., Swain M., 1980. Theoretical Bases of Communicative Approaches to Second Language Teaching and Testing, “Applied Linguistics” 1980, Vol. 1, s. 1–47. CBOS 1996. Stosunek Polaków do innych narodowości. Komunikat z badań, Warszawa. CBOS 2001a. Brytyjczycy o Polakach, Polacy o Brytyjczykach. Komunikat z badań, oprac. M. Strzeszewski, M. Wenzel, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2001/K_033_01.PDF (10.12.2015). CBOS 2001b. Brytyjczycy i Polacy o sobie i wzajemnych kontaktach. Komunikat z badań, oprac. M. Strzeszewski, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2001/K_043_01.PDF (10.12.2015). CBOS 2009. Polacy o swoich wyjazdach zagranicznych i znajomości języków obcych. Komunikat z badań, oprac. B. Wciórka. CBOS 2012. Polacy poznają świat, czyli o zagranicznych wyjazdach i znajomości języków obcych, oprac. R. Boguszewski, http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_148_12.PDF (8.11.2015). CBOS 2013. Wyjazdy wypoczynkowe Polaków, oprac. B. Badora, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_015_13.PDF (10.12.2015). CBOS 2014a. 10 lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej, http://www.msz.gov.pl/resource/6e7a6b2d‑3fb3–4eb2‑ae96-b3b10d01f579:JCR (5.09.2016). CBOS 2014b. Stosunek Polaków do innych narodów. Komunikat z badań, nr 20, Warszawa, oprac. M. Omyła‑Rudzka, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_020_14.PDF (22.10.2016) CBOS 2015. Zmiany nastawienia Polaków do innych narodów. Komunikat z badań, nr 113, oprac. R. Boguszewski, Warszawa, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2015/K_113_15.PDF (22.10.2016). CBOS 2016. Stosunek do innych narodów. Komunikat z badań, nr 53, oprac. M. Omyła‑Rudzka, Warszawa, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2016/K_053_16.PDF (22.10.2016). Chalejewa 2000: Халеева И. И., 2000. О гендерных подходах к теории обучения языкам и культурам, «Известия Российской академии образования» 2000, т. 1, s. 11–18. Charbonnier G., 1968. Rozmowy z Claude Lévi‑Straussem, przeł. J. Trznadel, Warszawa: Czytelnik. Chlewiński Z., 1992. Stereotypy: struktura, funkcje, geneza. Analiza interdyscyplinarna, [w:] Stereotypy i uprzedzenia, red. Z. Chlewiński, I. Kurcz, t. 1, Warszawa: Instytut Psychologii PAN, s. 7–28. Chłopek Z., 2008a. Motywacja uczniów opanowujących pierwszy, drugi i kolejny język obcy, [w:] Nowe spojrzenie na motywację w dydaktyce języków obcych, red. A. Michońska‑Stadnik, Z. Wąsik, t. 1, Wrocław: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Filologicznej we Wrocławiu, s. 35–45. Chłopek Z., 2009b. Nauczanie kultury na lekcjach języka obcego w Polsce: Wyniki badań kwestionariuszowych, „Języki Obce w Szkole” 2009, t. 1, s. 61–68. Chłopek Z., 2011. Nabywanie języków trzecich i kolejnych oraz wielojęzyczność: Aspekty psycholingwistyczne (i inne), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Chłopek Z., 2014. Problemy z użyciem przedimków w pisemnej produkcji w języku trzecim: analiza psycholingwistyczna i implikacje glottodydaktyczne, „Lingwistyka Stosowana” 2014, t. 10, s. 11–23. Chłopek Z., Małgorzewicz A., 2009. Niebezpieczne podobieństwa angielsko‑niemieckie. Gramatyka angielsko‑niemiecka w ćwiczeniach, Warszawa: Wydawnictwo REA. Chodkiewicz H., 1986. O sprawności czytania w nauczaniu języka obcego, Warszawa: WSiP. Chojnacka‑Synaszko B., 2010. Kultura pedagogiczna rodziny w obliczu wielo- i międzykulturowości, [w:] Kultura w edukacji międzykulturowej – konteksty teoretyczne i społeczno‑polityczne, red. T. Lewowicki, A. Szczurek‑Boruta, B. Grabowska, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 81–92. Chomsky N., 1965. Aspects of the Theory of Syntax, Cambridge, MA: MIT Press. Chomsky N., 1982. Zagadnienia teorii składni, tłum. I. Jakubczak, Wrocław: Ossolineum. Cieśla M., 1974. Dzieje nauki języków obcych w zarysie, Warszawa: PWN. Covey S. R., 2007. 7 nawyków skutecznego działania, Poznań: Dom Wydawniczy REBIS. Cruz‑Ferreira M., 1999. Prosodic Mixes: Strategies in Multilingual Language Aquisition, “International Journal of Bilingualism” 1999, Vol. 3(1), s. 1–21. Crystal D., 2003. English as a Global Language, 2nd ed., Cambridge: Cambridge University Press. Crystal D., 2005. Language Death, 5th ed., Cambrigde: Cambrigde University Press. Cybulowa 2002: Цыбулева Т. Н., 2002. Обучение диалогической речи на испанском языке как втором иностранном, [w:] Непрерывное обучение иностранным языкам: методология, теория, практика. Материалы докладов Международной научно‑практической конференции. Минск, 17–18 декабря 2002 г., ч. 1, Минск: МГЛУ, s. 240–241. Czachor R., Popadeykina I., 2013. Organizacja warsztatów międzykulturowych w środowisku polsko‑rosyjskim, „Rocznik Instytutu Polsko‑Rosyjskiego” 2005, t. 2(5), s. 122–130. Czeladko R., Lorenz W., 2010. A Polacy wciąż po rosyjsku, „Rzeczpospolita”, 7.10.2010, http://www.rp.pl/artykul/19,546367.html (19.02.2014). Czerepaniak‑Walczak M., 1997. Kompetencje zawodowe nauczycieli, [w:] Nauczyciele ludzi dorosłych, red. K. Jaskot, Szczecin: Wyższa Szkoła Humanistyczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, s. 21–36. Czerniak 2015: Черняк Н. В., 2015. Классификация моделей межкультурной компетенции, «Грамота» 2015, т. 2(92), s. 119–125. Czerwiński K., 2011. Wielokulturowość a zagrożenie bezpieczeństwa – wyzwania dla edukacji, [w:] Komunikowanie społeczne w wielokulturowych społeczeństwach. Wielowymiarowe zagrożenia bezpieczeństwa, red. K. Czerwiński, M. Fiedora, K. Węc, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 80–98. Czeczerina 1997: Чечерина Н. Н., 1997. Особенности обучения грамматике немецкого языка как второго иностранного в старших классах средней школы (при первом английском), автореферат, Москва. Czumak 2009: Чумак Л. Н., 2009. Методика преподавания русского языка как иностранного, Минск: БГУ. Czura A., Papaja K., 2009. Rola ucznia oraz nauczyciela w nauczaniu dwujęzycznym, [w:] Problemy współczesnej dydaktyki języków obcych, red. M. Pawlak, M. Derenowski, B. Wolski, Poznań–Kalisz: Wydawnictwo Wydziału Pedagogiczno‑Artystycznego UAM w Poznaniu, s. 393–401. Czykwin E., 1999. Próba modyfikacji stereotypów i uprzedzeń narodowych w warunkach szkoły, [w:] Edukacja międzykulturowa w wymiarze instytucjonalnym, red. J. Nikitorowicz, M. Sobecki, Białystok: Trans Humana, s. 120–131. Dakowska M., 2008. Psycholingwistyczne podstawy dydaktyki języków obcych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Danecka I., 2016. Учебник и оптимизация процесса обучения русскому языку в польской школе, [w:] Русистика и современность. 18 Международная научная конференция. Сборник Научных Статей, ред. Э. Архангельская, Л. Игнатьева, Рига: Издательство БМА, электрон. изд., s. 123–129. Daniel J. E., 2007. Z historii badań nad zawartością materiału leksykalnego dla potrzeb nauczania języka rosyjskiego jako obcego, „Przegląd Rusycystyczny” 2007, t. 1, s. 114–123. Daniel J., 2004. O nauczaniu języka obcego w szkole podstawowej – o nauczaniu języka rosyjskiego, „Języki Obce w Szkole” 2004, t. 6, s. 32–36. Dąbrowska K., 2014. Komunikacja międzykulturowa – kierunek rozwoju społecznego, [w:] Od wielokulturowości miejsca do międzykulturowości relacji społecznych, red. J. Nikitorowicz, J. Muszyńska, B. Boćwińska‑Kiluk, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 145–161, http://pedagogika.uwb.edu.pl/files/file/PDF/PUBLIKACJE/Od_wielokulturowosci_miejsca_do.pdf (6.11.2015). de Angelis G., 2005. Interlanguage Transfer of Function Words, “Language Learning” 2005, Vol. 55, s. 379–414. de Angelis G., Selinker L., 2001. Interlanguage Transfer and Competing Linguistic Systems in the Multilingual Mind, [w:] Cross‑linguistic Influence in Third Language Acquisition: Psycholinguistic Perspectives, red. J. Cenoz, B. Hufeisen, U. Jessner, Clevedon: Multilingual Matters, s. 42–58. de Lazari A., 2006. Polskie i rosyjskie „zaprogramowanie kulturowe” (szkic problemu), [w:] Polacy i Rosjanie. Przezwyciężanie uprzedzeń, red. A. de Lazari, T. Rongińska, Łódź: Wydawnictwo Ibidem, s. 147–155. de Lazari A., Rongińska T., 2006. Uwagi wstępne, [w:] Polacy i Rosjanie. Przezwyciężanie uprzedzeń, red. A. de Lazari, T. Rongińska, Łódź: Wydawnictwo Ibidem, s. 5–7. Dewaele J. M., 1998. Lexical Inventions: French Interlanguage as L2 Versus L3, “Applied Linguistics” 1998, Vol. 19(4), s. 471–490. Dobek‑Ostrowska B., 2007. Podstawy komunikowania społecznego, Wrocław: Astrum. Dörnyei Z., 1994. Motivation and Motivating in the Foreign Language Classroom, “The Modern Language Journal” 1994, Vol. 78(3), s. 273–284. Dörnyei Z., 2001a. Teaching and Researching Motivation, Harlow: Pearson Education Limited. Dörnyei Z., 2001b. Motivational Strategies in the Language Classroom, (Cambridge Language Teaching Library), Cambridge, UK: Cambridge, University Press, http://www.slideshare.net/carlachavezs/motivatonal‑strategies-in‑the-language‑classroom-dornyei‑zoltan (22.12.2015). Doros A., Łużny S., 1971. Zapobieganie błędom syntaktycznym i stylistycznym przy nauczaniu języka rosyjskiego, Warszawa: PZWS. Droździał‑Szelest K., 2010. Podręczniki w procesie nauczania języka angielskiego: czy i w jakim stopniu można na nich polegać?, [w:] Materiały edukacyjne w nauczaniu języków obcych – teoria i praktyka, red. K. Droździał‑Szelest, Gorzów Wielkopolski: Państwowa Wyższa Szkoła w Gorzowie Wielkopolskim, s. 17–29. Duszak A., 1998. Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa, Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN. Dziekoński M., 1971. Metoda sytuacyjna w nauczaniu języka rosyjskiego, Warszawa: PZWS. Dziekoński M., 1973. Kształtowanie sprawności czytania w języku rosyjskim, Warszawa: PZWS. Dziekoński M., 1975. Rola motywacji w nauczaniu języka rosyjskiego, „Język Rosyjski” 1975, t. 4(138), s. 13–18. Dziewanowska D., 2010. Czynniki determinujące kształtowanie kompetencji międzykulturowej w procesie nauczania języka obcego, „Studia Wschodniosłowiańskie” 2010, t. 10, s. 255–264. Earley Ch., Ang S., 2003. Cultural Intelligence. Individual Interaction Across Cultures, Stanford: Stanford University Press. Ellis R., 2007. Czynniki społeczne w przyswajaniu drugiego języka, [w:] Psychologiczne aspekty dwujęzyczności, red. I. Kurcz, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 173–226. ESOKJ 2003: Europejski System Opisu Kształcenia Językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie, Warszawa: Wydawnictwo CODN. Fenner A. B., 2000. Cultural awareness, [w:] Approaches to Materials Design in European Textbooks, ed. by A. Fenner, D. Newby, European Centre for Modern Language: Council of Europe, s. 142–155. Fiedosiuk 2014: Федосюк М., 2014. Взаимосвязь языка и культуры в преподавании русского языка как иностранного, „Studia Rossica Posnaniensia” 2014, t. 39, s. 49–60. Figarski W., 1974. Pedagogiczne uwarunkowanie wyników nauczania języka rosyjskiego w klasach VII–VIII, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1974, t. 4, s. 153–166. Figarski W., 1977. O nauczaniu języka rosyjskiego, Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Kielcach. Figarski W., 1984. Wyznaczniki powodzenia w szkolnej nauce języka rosyjskiego, Warszawa: WSiP. Figarski W., 1990. Testy w nauczaniu języka rosyjskiego dla klas V–VIII, Warszawa: WSiP. Figarski W., 1994. Доброе утро! Podręcznik do szkoły podstawowej. Część pierwsza, Warszawa: WSiP. Figarski W., 1995. Привет! Podręcznik do szkoły podstawowej. Część druga, Warszawa: WSiP. Figarski W., 1999a. В школу! 1. Podręcznik do nauki języka rosyjskiego dla klasy IV zreformowanej szkoły podstawowej, Warszawa: WSiP. Figarski W., 1999b. В Москву! 1. Podręcznik do nauki języka rosyjskiego dla klasy I gimnazjum, Warszawa: WSiP. Figarski W., 2000a. В школу! 2. Podręcznik do nauki języka rosyjskiego dla klasy V zreformowanej szkoły podstawowej, Warszawa: WSiP. Figarski W., 2000b. В Москву! 2. Podręcznik do nauki języka rosyjskiego dla klasy II gimnazjum, Warszawa: WSiP. Figarski W., 2003. Proces glottodydaktyczny w szkole, Warszawa: Wydawnictwo UW. Figarski W., 2008. Język rosyjski w Polsce – fakty i mity, „Przegląd Rusycystyczny” 2008, t. 1, s. 84–97. Figarski W., 2010. Glottodydaktyka rusycystyczna w Polsce – tradycje i współczesność, [w:] Publikacja jubileuszowa III. Lingwistyka stosowana – języki specjalistyczne – dyskurs zawodowy, Warszawa: Katedra Języków Specjalistycznych Uniwersytetu Warszawskiego 2010, s. 69–106. Figarski W., Broniarz R., 2001b. В Москву! 2. Podręcznik do nauki języka rosyjskiego dla klasy III gimnazjum, Warszawa: WSiP. Figarski W., Gregorczyk J., 2001a. В школу! 3. Podręcznik do nauki języka rosyjskiego dla klasy VI zreformowanej szkoły podstawowej, Warszawa: WSiP. Fleischer M., 2002. Teoria kultury i komunikacji. Systemowe i ewolucyjne podstawy, Wrocław: Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. Fiodorow W., 2013. Rosyjski komentarz do wyników rosyjskich i polskich badań, [w:] Polska– Rosja. Diagnoza społeczna 2013, Raport z badań opinii społecznej w Polsce i Rosji, Warszawa: Centrum Polsko‑Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, s. 37–39, http://www.cprdip.pl/assets/media/Wydawnictwa/Raporty/Polska_Rosja._Diagnoza_spoleczna_2013.pdf (5.09.2015). Franken R. E., 2006. Psychologia motywacji, tłum. M. Przylipiak, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Fras J., 2005. Komunikacja polityczna. Wybrane zagadnienia gatunków języka, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Frąckiewicz M. K., 2014. Komisja Edukacji Narodowej a idea i praktyka kształcenia w języku ojczystym, [w:] Komisja Edukacji Narodowej z perspektywy XXI wieku w 240. rocznicę utworzenia, red. E. J. Kryńska, M. Głoskowska‑Sołdatow, Białystok: Wydawnictwo UwB, s. 109–124. Frengel J., 2003. Two‑way Immersion Programs in the United States, [w:] The Multilingual Mind: Issues Discussed by, for, and about People Living with Many Languages, ed. by T. Tokuhama‑Espinosa, Westport, CT, London: Praeger, s. 47–61. Galskowa 2004: Гальскова Н. Д., 2004. Межкультурное обучение: проблема целей и содержания обучения иностранным языкам, «Иностранные языки в школе» 2004, т. 1, s. 3–8. Galskowa 2007: Гальскова Н. Д., 2007. Программы общеобразовательных учреждений. Немецкий язык как второй иностранный. 7–11 классы, Москва: Просвещение, http://catalog.prosv.ru/attachments/9618b8fa‑1c65–4f0b‑badd-a763cea8931c.pdf (7.07.2015). Galskowa 2008: Гальскова Н. Д., 2008. Образование в области иностранных языков: новые вызовы и приоритеты, «Иностранные языки в школе» 2008, т. 5, s. 2–7. Galskowa, Giez 2009: Гальскова Н. Д., Гез Н. И., 2009. Теория обучения иностранным языкам. Лингводидактика и методика, Москва: Издательский центр «Академия». Galskowa, Jakowlewa 1997: Гальскова Н. Д., Яковлева Л. Н., 1997. Учебник по немецкому языку как второму иностранному для 7–8 классов общеобразовательных учреждений „Und nun Deutsch”, Москва: Просвещение. Gałecki W., 1963. Jak uczyć gramatyki i ortografii rosyjskiej, Warszawa: PZWS. Ganschow L., Sparks R., 1995. Effects of Direct Instruction in Spanish Phonology on the Native‑language Skills and Foreign‑language Aptitude of At‑risk Foreign‑language Learners, “Journal of Learning Disabilities” 1995, Vol. 28, s. 107–120. Ganschow L., Sparks R., Javorsky J., 1998. Foreign Language Learning Difficulties: an Historical Perspective, “Journal of Learning Disabilities” 1998, Vol. 31, s. 248–258. Gardner R. C., 1985. Social Psychology and Second Language Learning: The Role of Attitudes and Motivation, London: Edward Arnold. Gardner R. C., Clément R., 1990. Social Psychological Perspectives on Second Language Acquisition, [w:] Handbook of Language and Social Psychology, ed. by H. Giles, W. P. Robinson, Chichester: John Wiley and Sons, s. 495–517. Gardner R. C., Lambert W. E., 1972. Attitudes and Motivation in Second Language Learning, Rowley, Mass: Newbury House Publishers, Inc. Gardner R. C., Smythe P. C., Clément R., Gliksman L., 1976. Second Language Learning: a Social Psychological Perspective, “Canadian Modern Language Review” 1976, Vol. 32, s. 198–213. Gawarkiewicz R., 2012. Komunikacja międzykulturowa a stereotypy: Polacy – Niemcy – Rosjanie, Szczecin: Uniwersytet Szczeciński. Gerngross G., Puchta H., 2000. Język obcy w szkole podstawowej. Wpływ treści podręcznika na rozwój dziecka, „Języki Obce w Szkole” 2000, t. 6, s. 11–15. Gesing E., 2004. Naprawdę warto pracować z podręcznikiem „Новые встречи 2”, „Języki Obce w Szkole” 2004, t. 3, s. 179–180. GI: Grupa Intelektualistów, 2008. Zbawienne wyzwanie. W jaki sposób wielość języków mogłaby skonsolidować Europę, Bruksela 2008, http://ec.europa.eu/languages/documents/report_pl.pdf (23.01.2013). Giewieling 1972: Гевелинг Л. Н., 1972. Обучение чтению по специальности на немецком языке на базе английского (на неязыковых факультетах университетов), автореферат, Москва. Głażewska E., Kusio U., 2012. Komunikacja niewerbalna. Płeć i kultura, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej Golka M., 2009. Przekłady i pomosty w komunikowaniu międzykulturowym, [w:] Komunikowanie międzykulturowe – szanse i wyzwania, red. J. Isański, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 11–19. Gołąbek J., 1931. Nauczanie języków słowiańskich, „Neofilolog” 1931, t. 4–5, s. 189–191. Gontarʹ 1987: Гонтарь Г. И., 1987. Использование проблемного подхода при обучении второму иностранному языку (на материале немецкого языка при первом английском), автореферат, Москва. Goodman N., Marx G. T., 1982. Society Today, New York: Random House. Gorbaniuk O., Razmus W., Lewicka D., 2010. Wizerunek Białorusi, Rosji i Ukrainy wśród Polaków: analiza wolnych skojarzeń, „Rocznik Nauk Społecznych” 2010, t. 2(28), s. 181–206. Górniewicz J., 2000. Problem tolerancji w kulturze pogranicza, [w:] O nowy humanizm w edukacji, red. J. Gajda, Kraków: Impuls, s. 336–345. Grabowska B., Kania K., 2014. Kompetencje międzykulturowe w świecie zróżnicowanego „my”, [w:] Od wielokulturowości miejsca do międzykulturowości relacji społecznych, red. J. Nikitorowicz, J. Muszyńska, B. Boćwińska‑Kiluk, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 162–176, Grochowski L., 1978. Metodyka nauczania języka rosyjskiego, Warszawa: PWN. Grosch H., Leenen W. R., 1998. Bausteine zur Grundlegung interkulturellen Lernens, [w:] Interkulturelles Lernen. Arbeitshilfen für die politische Bildung, Bonn: Bundeszentrale für politische Bildung, s. 29–46, http://www.kiik.eu/dokumente/16)_Leenen,_W.R.,_&_Grosch,_H._(1998)._Bausteine_zur_Grundlegung_interkulturellen_Lernens.pdf (10.11.2015). Grucza F. (red.), 1978. Z problematyki błędów obcojęzycznych, Warszawa, WSiP. Grucza F., 1989. Język a kultura, bilingwizm a bikulturyzm: lingwistyczne i glottodydaktyczne aspekty interlingwalnych i interkulturowych różnic oraz zbieżności, [w:] Bilingwizm, bikulturyzm, implikacje glottodydaktyczne. Materiały z XII Sympozjum zorganizowanego przez ILS UW. Zaborów, 18–20 września 1986, red. F. Grucza, Warszawa: Wydawnictwo UW, s. 9–49. Grucza F., 1992. Kulturowe determinanty języka oraz komunikacji językowej, [w:] Język – kultura – kompetencja kulturowa. Materiały z XIII Sympozjum zorganizowanego przez ILS UW, Zaborów, 5–8 listopada 1987, red. F. Grucza, Warszawa: Wydawnictwo UW, s. 9–70. Grucza F., 1996. O przeciwstawności ludzkich interesów i dążeń komunikacyjnych, interkulturowym porozumiewaniu się oraz naukach humanistyczno‑społecznych, [w:] Problemy komunikacji interkulturowej: Jedna Europa – wiele języków i wiele kultur, Materiały z XIX Ogólnopolskiego Sympozjum ILS UW i Polskiego Towarzystwa Lingwistyki Stosowanej, 17–19 lutego 1994, red. F. Grucza, K Chomicz‑Jung, Warszawa: Wydawnictwo UW, s. 11–31. Grzybowski P. P., 2009. Edukacja europejska – od wielokulturowości ku międzykulturowości, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”. Gudykunst W., Kim Y. Y., 2005. Komunikowanie się z obcymi: spojrzenie na komunikację międzykulturową, [w:] Mosty zamiast murów. Podręcznik komunikacji interpersonalnej, red. J. Stewart, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 496–511. Hall E. T., 1987. Bezgłośny język, tłum. R. Zimand, A. Skarbińska, Warszawa: PIW. Hall E. T., 2001. Poza kulturą, Warszawa: PWN. Harczuk Z., 1972. Interferencja języka polskiego w procesie nauczania języka rosyjskiego, Warszawa: PZWS. Hargie O., Saunders Ch., Dickson D., 1999. Social Skills in Interpersonal Communication, New York: Routledge. Hejnicka‑Bezwińska T., 1996. Zarys historii wychowania (1944–1989) (oświata i pedagogika pomiędzy dwoma kryzysami), cz. 4, Kielce: Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP. Henzel J., 1978. Nauczanie języka rosyjskiego metodą reproduktywno‑kreatywną, Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP. Hinc J., 2009. Wpływy interferencyjne w procesie przyswajania kompetencji gramatycznych (na przykładzie języka polskiego jako L1, angielskiego i niemieckiego). Analiza błędów w obrębie szyku wyrazów języka niemieckiego, Uniwersytet Gdański (praca doktorska). Hołubowska I., 2001. Как дела?, „Języki Obce w Szkole” 2001, t. 4, s. 125–126. Hufeisen B., 2000. How do Foreign Language Learners Evaluate Various Aspects of their Multilingualism?, [w:] Tertiär und Drittsprachen. Projekte und empirische Untersuchungen, Hrsg. S. Dentler, B. Hufeisen, B. Lindemann, Tübingen: Stauffenburg, s. 23–40. Hufeisen B., 2003. Kurze Einführung in die linguistische Basis, [w:] Mehrsprachigkeitskonzept – Tertiärsprachenlernen – Deutsch nach Englisch, Hrsg. B. Hufeisen, G. Neuner, Strasbourg, Europarat: Council of Europe Publishing, s. 7–11, http://archive.ecml.at/documents/pub112G2003.pdf (10.02.2015). Humeniuk‑Walczak M., 2007, Edukacja międzykulturowa kobiet w wielokulturowym społeczeństwie obywatelskim, [w:] Edukacja obywatelska w społeczeństwach wielokulturowych, red. A. Szerląg, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, s. 151–171. Huntington S. P., 2007. Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA. Hymes D. H., 1971. On communicative competence, Philadelphia: University of Pennsylvania Press. Hymes D. H., 1972. Models of the Interaction of Language and Social Life, [w:] Directions in Sociolinguistics, ed. by J. J. Gumperz, D. H. Hymes, New York: Holt/Rinehart/Winston, s. 35–71. Iwan K., 1972. Nauczanie języków obcych nowożytnych w Polsce w latach 1919–1939: koncepcje organizacyjno‑programowe, Poznań: Wydawnictwo UAM. Jakobson R., 1976. Poetyka w świetle językoznawstwa, [w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą, oprac. H. Markiewicz, t. 2, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 22–69. Jakowlewa 2001: Яковлева Л. Н., 2001. Межкультурная коммуникация как основа обучения второму иностранному языку, «Иностранные языки в школе» 2001, т. 6, s. 4–7. Jamrozik E., 2014. Zarys historii nauczania języka włoskiego w Polsce, „Języki Obce w Szkole” 2014, t. 3, s. 23–30. Janicka M., 2008. Wpływ środowiska społecznego i szkolnego na motywację do uczenia się języka niemieckiego (na przykładzie szkół gimnazjalnych z województwa lubelskiego), [w:] Nowe spojrzenie na motywacje w dydaktyce języków obcych, red. A. Michońska‑Stadnik, Z. Wąsik, t. 1, Wrocław: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Filologicznej we Wrocławiu, s. 61–73. Janion M., 2006. Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury, Kraków: Wydawnictwo Literackie. Janowska I., Rabiej A., 2014. Zadanie jako forma wspierania refleksyjnego nauczania gramatyki, [w:] Podsystemy języka w praktyce glottodydaktycznej, red. M. Gajos, Poznań, Łódź: PTN, (=„Neofilolog” 2014, t. 43/2), s. 235–247. Jaroszewska A. 2010b. Edukacja dzieci a treści międzykulturowe w podręcznikach do nauki języków obcych, „Języki Obce w Szkole” 2010, t. 4, s. 32–42. Jaroszewska A., 2009. Analiza kompetencji nauczycieli języków obcych w kontekście nauczania w różnych grupach wiekowych, [w:] Nauczyciel języków obcych dziś i jutro, red. M. Pawlak, A. Mystkowska‑Wiertelak, A. Pietrzykowska, Poznań–Kalisz: Wydział Pedagogiczno‑Artystyczny UAM w Poznaniu, s. 83–93, http://www.poltowneo.org/images/Prace%20zbiorowe/nauczyciel.pdf (14.08.2014). Jaroszewska A., 2010. Problematyka międzykulturowości a nauczanie języków obcych – rozważania z pogranicza teorii i praktyki, „Meritum”. Mazowiecki Kwartalnik Edukacyjny, red. J. Ziętek, t. 1(16), Warszawa: Mazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli, s. 21–26. Jaskuła S., Korporowicz L., 2008. Wychowanie do informacji: wyzwania i nadzieje, „Pedagogika Społeczna” 2008, t. 1(27), R. VII, s. 83–105. Jaskuła S., Korporowicz L., 2013. Międzykulturowa kompetencja komunikacyjna jako transgresja, „Pogranicze. Studia Społeczne” 2013, t. 21, s. 121–138, http://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/667/1/Pogranicze_21_Jaskula_Korporowicz.pdf (12.08.2015). Jeganian 1986: Еганян Н. Г., 1986. Методика обучения лексическому оформлению высказывания на втором иностранном языке, автореферат, Москва. Jelizarowa 2001: Елизарова Г. В., 2001. Формирование межкультурной компетенции студентов в процессе обучения иноязычному общению, автореферат, Санкт‑Петербург. Jelizarowa 2005: Елизарова Г. В., 2005. Культура и обучение иностранным языкам, Санкт‑Петербург: Каро. Jensen E., 2005. Teaching with the Brain in Mind, Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development. Jesiutina 1973: Есютина А. М., 1973.
|
|---|