Bulut motifinin menşei ve Osmanlı’da ilk örnekleri

• Main Author: Geçtan, Emine
• Other Authors: Doğanay, Aziz, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarih ve Sanatları Bilim Dalı
• Format: Master Thesis
• Language: Turkish
• Published: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2019
• Subjects: Islam; History; İslam; Tarih; Orta; ejder
• Online Access: http://hdl.handle.net/11424/206260; https://katalog.marmara.edu.tr/veriler/yordambt/cokluortam/C/D/B/B/A/10301254.pdf

ÖZETMitolojik bir figür olan ejderhadan ve gökyüzündeki yağmur bulutlarından ilhamla, iki farklı yoldan gelişen bulut motifi, Uzak Doğu’dan Orta Asya’ya, Türkistan’dan Anadolu’ya uzanan coğrafyada sanatkârların severek ve ustalıkla kullandığı motiflerden biri olmuştur. Anadolu Selçuklu, İlhanlı, Celâyirli, Timurlu, Akkoyunlu, Karakoyunlu ve nihayet Osmanlı sanat mekteplerinin zevk süzgecinden geçerek gelişen ve çeşitlenen motif böylece İslâm sanatının özgün motif repertuarına dâhil olmuştur. Ancak motifin menşei, çeşitleri ve Osmanlı sanatına geliş süreci, geniş çaplı bir incelemeye tâbî tutulmamıştır. Bu çalışmada motifin menşei, çeşitleri, bahsi geçen devletlerin sanat mekteplerindeki kullanım biçimleriyle tezyînâttaki kullanım alanları ve Osmanlı sanatındaki ilk örnekleri incelenmiştir. Örnek tezyînî eserler üzerinden gelişim seyri takip edilen motifin genel olarak yığma bulut ve dolantı bulut olmak üzere iki farklı çeşitten oluştuğu, zaman zaman bu iki çeşidin birleştirilerek kullanıldığı gözlemlenmiştir. Resimlerle desteklenen Bulut Motifinin Menşei ve Osmanlı’da İlk Örnekleri adlı tez çalışmasıyla, tezyînî sanatlarda önemli bir yere sahip olan bulut motifinin tarihî gelişim ve değişim sürecinin aydınlatılmasına gayret edilmiştir.İÇİNDEKİLERÖZETIABSTRACTIIÖNSÖZIIIKISALTMALARVIIRESİMLER LİSTESİVIIITABLOLAR LİSTESİXXIIII. GİRİŞ1A. TEZİN KONUSU VE MAHİYETİ2B. KAYNAK VE ARAŞTIRMALAR3C. METOD VE DÜZEN6D. ISTILAH7II. BULUT MOTİFİ VE MENŞEİ9A. BULUT MOTİFİ91.İsimleri92.Tasnifi103.Çeşitleri12a.Yığma Bulut12b.Dolantı Bulut124.Kullanım Alanı ve Biçimi17B. MENŞEİ181.Çin Sanatında Bulut18a.Yùnlóng (Bulut Ejderha)18b.Yùnqì (Şans Bulutu)20c.Lingzhi Mantarı (Dendanlı Başlık)20d.Rúyì (Tezyînî Âsâ)21e.Yùnjian (Bulut Yaka)212.Orta Asya Sanatında Bulut23III. BULUT MOTİFİNİN ANADOLU’YA GELİŞİ VE İLK ÖRNEKLERİ28A. ANADOLU DIŞINDAKİ ÖRNEKLER281.İlhanlılar (1256-1353)28a.Mimarî Eserlerde Bulut Motifi31b.Yazma Eserlerde Bulut Motifi32c.Seramik Eserlerde Bulut Motifi342.Timurlular (1370-1507)35a.Yazma Eserlerde Bulut Motifi39b.Seramik Eserlerde Bulut Motifi46c.Ahşap Eserlerde Bulut Motifi46B. ANADOLU’DAKİ ÖRNEKLER471.Anadolu Selçukluları (1075-1308)47a.Mimarî Eserlerde Bulut Motifinin Öncüsü Ejder Örnekleri51b.Yazma Eserlerde Bulut Motifinin Öncüsü Ejder Örnekleri54c.Madenî Eserlerde Bulut Motifinin Öncüsü Ejder Örnekleri562.Akkoyunlular (1340-1514)58a.Mimari Eserlerde Bulut Motifi59b.Yazma Eserlerde Bulut Motifi61c.Seramik Eserlerde Bulut Motifi673.Karakoyunlular (1351-1469)68a.Mimari Eserlerde Bulut Motifi70b.Yazma Eserlerde Bulut Motifi70IV. BULUT MOTİFİNİN OSMANLI’DA İLK ÖRNEKLERİ74A. FATİH DÖNEMİ (1444-46, 1451-81)77a.Mimari Eserlerde Bulut Motifi78b.Yazma Eserlerde Bulut Motifi79c.Madenî Eserlerde Bulut Motifi83B. II. BAYEZİD DÖNEMİ (1481-1512)83a.Mimari Eserlerde Bulut Motifi84b.Yazma Eserlerde Bulut Motifi85c.Seramik Eserlerde Bulut Motifi88V. DEĞERLENDİRME92A. TİPOLOJİ961.Bulut Kanatlı Ejderha962.Ejderha Bulut973.Tezyînî (İşlemeli) Bulut974.Yaprak Bulut985.Bulut Yaprak986.Hurde Bulut987.Münhanîli (Kıvırcık) Bulut998.Dendanlı Bulut999.Kurdele (Kıvrım) Bulut9910.Bulut Madalyon100B. KOMPOZİSYONDAKİ YERİ VE VAZİFESİNE GÖRE BULUT100VI. SONUÇ102KAYNAKÇA105DİZİN121RESİMLER122TABLOLAR313 --- ABSTRACTInspired by the dragon, which is a mythological figure, and the rain clouds in the sky, the cloud motif developed in two different ways has become one of the motifs that craftsmen use lovingly and skillfully in the geography extending from the Far East to Central Asia and from Turkestan to Anatolia. The Anatolian Seljuk, İlhanlı, Celâyirli, Timurlu, Akkoyunlu, Karakoyunlu and finally the motifs developed and diversified through the pleasure filter of the Ottoman art schools were thus included in the original motif repertoire of Islamic art. However, the origin of the motif, its varieties and the process of its arrival in the Ottoman art were not subjected to a wide-ranging examination. In this study, the origin of the motif, its types, the usage forms of the mentioned states in the art schools, their usage areas in the ornamentation and the first examples in the Ottoman art were examined. It is observed that the pattern of the pattern followed by the development of sample works consists of two different types, generally yığma cloud and dolantı cloud, and from time to time it is observed that these two types are used together. With the thesis on Origin of the Cloud Motif and First Samples in the Ottoman Empire supported by paintings, an effort was made to illuminate the historical development and change process of the cloud motif which has an important place in ornamentation arts.İÇİNDEKİLERÖZETIABSTRACTIIÖNSÖZIIIKISALTMALARVIIRESİMLER LİSTESİVIIITABLOLAR LİSTESİXXIIII. GİRİŞ1A. TEZİN KONUSU VE MAHİYETİ2B. KAYNAK VE ARAŞTIRMALAR3C. METOD VE DÜZEN6D. ISTILAH7II. BULUT MOTİFİ VE MENŞEİ9A. BULUT MOTİFİ91.İsimleri92.Tasnifi103.Çeşitleri12a.Yığma Bulut12b.Dolantı Bulut124.Kullanım Alanı ve Biçimi17B. MENŞEİ181.Çin Sanatında Bulut18a.Yùnlóng (Bulut Ejderha)18b.Yùnqì (Şans Bulutu)20c.Lingzhi Mantarı (Dendanlı Başlık)20d.Rúyì (Tezyînî Âsâ)21e.Yùnjian (Bulut Yaka)212.Orta Asya Sanatında Bulut23III. BULUT MOTİFİNİN ANADOLU’YA GELİŞİ VE İLK ÖRNEKLERİ28A. ANADOLU DIŞINDAKİ ÖRNEKLER281.İlhanlılar (1256-1353)28a.Mimarî Eserlerde Bulut Motifi31b.Yazma Eserlerde Bulut Motifi32c.Seramik Eserlerde Bulut Motifi342.Timurlular (1370-1507)35a.Yazma Eserlerde Bulut Motifi39b.Seramik Eserlerde Bulut Motifi46c.Ahşap Eserlerde Bulut Motifi46B. ANADOLU’DAKİ ÖRNEKLER471.Anadolu Selçukluları (1075-1308)47a.Mimarî Eserlerde Bulut Motifinin Öncüsü Ejder Örnekleri51b.Yazma Eserlerde Bulut Motifinin Öncüsü Ejder Örnekleri54c.Madenî Eserlerde Bulut Motifinin Öncüsü Ejder Örnekleri562.Akkoyunlular (1340-1514)58a.Mimari Eserlerde Bulut Motifi59b.Yazma Eserlerde Bulut Motifi61c.Seramik Eserlerde Bulut Motifi673.Karakoyunlular (1351-1469)68a.Mimari Eserlerde Bulut Motifi70b.Yazma Eserlerde Bulut Motifi70IV. BULUT MOTİFİNİN OSMANLI’DA İLK ÖRNEKLERİ74A. FATİH DÖNEMİ (1444-46, 1451-81)77a.Mimari Eserlerde Bulut Motifi78b.Yazma Eserlerde Bulut Motifi79c.Madenî Eserlerde Bulut Motifi83B. II. BAYEZİD DÖNEMİ (1481-1512)83a.Mimari Eserlerde Bulut Motifi84b.Yazma Eserlerde Bulut Motifi85c.Seramik Eserlerde Bulut Motifi88V. DEĞERLENDİRME92A. TİPOLOJİ961.Bulut Kanatlı Ejderha962.Ejderha Bulut973.Tezyînî (İşlemeli) Bulut974.Yaprak Bulut985.Bulut Yaprak986.Hurde Bulut987.Münhanîli (Kıvırcık) Bulut998.Dendanlı Bulut999.Kurdele (Kıvrım) Bulut9910.Bulut Madalyon100B. KOMPOZİSYONDAKİ YERİ VE VAZİFESİNE GÖRE BULUT100VI. SONUÇ102KAYNAKÇA105DİZİN121RESİMLER122TABLOLAR313