"Скажите гдѣ быть га, и гдѣ стоять глаголю?" : (o произношении звука, обозначаемого буквой г, в эпоху становления норм русского литературного языка нового типа)

• Main Author: Janas, Magdalena
• Format: Other/Unknown Material
• Language: Russian
• Published: 2017
• Subjects: Michaił Łomonosow; fonetyka historyczna języka rosyjskiego; wybuchowe i frykatywne г; normy języka rosyjskiego XVIII wieku; Mikhail Lomonosov; historical phonetics of Russian language; plosive [g]; XVIIIth century; М. В. Ломоносов; историческая фонетика русского языка; взрывное и фрикативное произношение г; нормы русского языка XVIII века
• Online Access: https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/44976; http://www.doktoranci.uj.edu.pl/documents/1167150/0/ZN+Hum+17_2_2017/f1991f38-3cb3-4ae9-8bda-70aa1952a355#page=113

Niniejszy artykuł poświęcony jest przedstawieniu problemu prawidłowej artykulacji dźwięku oznaczanego znakiem г w osiemnastowiecznej grafice rosyjskiej. Punktem wyjścia rozważań są dwa ostatnie wersy wiersza Michaiła W. Łomonosowa О сомнительном произношении буквы Г в Российском языке, niemal w całości składającego się ze słów zawierających г. Analiza utworu pod kątem odpowiedzi na pytanie zawarte we wskazanym fragmencie (От вас совета жду, я вам даю на во-лю: Скажите, где быть га и где стоять глаголю?) poprzedzona została krótkim szkicem historii rozwoju prasłowiańskiego *[g] w różnych językach słowiańskich. Szczególną uwagę poświęcono dziejom danego dźwięku w językowym areale Słowiańszczyzny wschodniej, przede wszystkim zaś w języku rosyjskim. Współistniały tu dwie normy artykulacji - [g] wybuchowe i [γ] frykatywne. Wymowa tych dźwięków dzieliła obszar języka rosyjskiego na dwie części - północną i południową. Później dyferencja [g] i [γ] odzwierciedlała zróżnicowanie stylistyczne i pochodzenie wyrazów. W artykule wykorzystano informacje ze źródeł zarówno wschodniosło-wiańskich, jak i zachodnioeuropejskich. Zaznaczone wyżej współwystępowanie dźwięków [g] i [γ], oznaczanych w piśmie znakiem г, było jednym z przedmiotów sporu, który w XVIII wieku rozgorzał między znamienitymi rosyjskimi pisarzami - Michaiłem Łomonosowem, Wasilijem Triediakowskim i Aleksandrem Sumarokowem, którzy chcieli doprowadzić do reformy i ujednolicenia ortografii. W danym artykule zaprezentowano poglądy wymienionych wyżej autorów na temat normy dotyczącej wymowy omawianych dźwięków oraz krytykę ich oponentów. W świetle przedstawionych informacji można konstatować, iż w sporze XVIII-wiecznych rosyjskich poetów-reformatorów zwyciężył właśnie Łomonosow, gdyż głoszone przezeń poglądy dotyczące prawidłowej wymowy г stały się normatywne w rosyjskim języku literackim. This article is focused on the problem with correct pronunciation of letter г in the 18th century Russia. Starting point for this consideration were the last two verses of Lomonosov's poem О сомнительном произношении буквы Г в Российском языке, almost entirely consisting of words containing the sign г. The analisys of composition - directed at answering the question given in named fragment (От вас совета жду, я вам даю на волю: Скажите где быть га и где стоять глаголю?) - is preceded by short history of Proto-Slavonic sound *[g] in slavic languages. Special attention was paid to Russian language for the reason that in Lomonosov's times coexisted two norms of reading г - plosive ([g]) and fricative ([γ]). Each of them had certain rules of usage and had been typical for specific dialects. This double articulation standard became one of the points of the dispute between eminent poets-reformers (Lomonosov, Trediakovsky and Sumarokov). Article presents opinions of writes, together with theirs critical statements against the ideas of adversaries. In the last part of this paper the analisys of Lomonosov's poem is conducted. Данная статья посвящается проблеме правильного озвучивания буквы г в XVIII-м веке в России. Исходной точкой являются две последние строки сти-хотворения М. В. Ломоносова О сомнительном произношении буквы Г в Российском языке, почти полностью составленного из слов, содержащих в себе знак г. Анализ произведения, направленный на ответ на вопрос, заданный поэтом в названном фрагменте (От вас совета жду, я вам даю на волю: Ска-жите где быть га и где стоять глаголю?), предваряется представлением истории праславянского звука *[g] в славянских языках, в частности, в рус-ском, так как в ломоносовские времена в нем сосуществовали две артику-ляционных нормы - со взрывным [g] и фрикативным [γ]. Поскольку сложив-шаяся на территории России двойная практика артикуляции стала одним из пунктов спора между поэтами-реформаторами (Ломоносовым, Тредиаковским и Сумароковым), пытающимися ввести единые орфографические правила, в статье приводятся взгляды названных писателей на интересующий нас вопрос, а также их критические высказывания на счет мнений соперников. В последней части статьи проводится анализ стихотворения М. В. Ломоносова, в котором учтено правильное произношение г во всех словах, составляющих данное произведение.