Galicyjska lekcja roku 1863 : powstanie jako narodowe samobójstwo - w kręgu stańczykowskich metafor i diagnoz

• Main Author: Węgrzyn, Iwona
• Format: Book Part
• Language: Polish
• Published: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2019
• Subjects: powstanie styczniowe; trauma po powstaniu; konserwatywne tradycje; Kraków w XIX wieku; etos; the January Uprising; post-insurgent trauma; conservative traditions; Cracow in 19th Century; ethos; sami
• Online Access: https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/148035; https://doi.org/10.31338/uw.9788323539353.pp.43-55

Bohaterami prezentowanego tekstu są krakowscy konserwatyści i ich zmagania z powstańczą traumą roku 1863. Choć sami byli uczestnikami walk powstania, przyjęli wobec niego postawę krytyczną. W pismach J. Klaczki, S. Tarnowskiego, P. Popiela, a przede wszystkim napisanej w trzydziestolecie powstania w Rzeczy o roku 1863 S. Koźmiana centralną metaforą jest analogia między powstaniem a samobójstwem, popełnianym zbiorowo przez ludzi wiedzących, że walka, którą podejmują jest skazana na klęskę, ale niepotrafiących się przeciwstawić presji honoru i tradycji. Ta metafora - równie irracjonalna jak dyskurs romantycznego mesjanizmu czy martyrologicznego ofiarnictwa - utrudniała racjonalną dyskusję nad przyczynami i skutkami powstania. Pozwalała jednak skonfrontować się z traumą osobistej i zbiorowej odpowiedzialności za tragedię powstania i poczuciem winy, jakie nosili w sobie wszyscy, którzy dali na nie choćby milczącą zgodę. Krytyczne wypowiedzi na temat powstania ze strony osób mających pełne moralne prawo do oceny zrywu, okazuje się ważnym głosem w dyskusji nad polskim etosem obywatelskim i patriotycznym. The paper analyses works by members of late 19th century Kraków conservative elite, in which their struggle with the post-insurgent trauma of the January Uprising in 1863 can be observed. Deeply involved in the movement, they later adopted a critical attitude towards it. In the works of J. Klaczko, S. Tarnowski, P. Popiel, and above all, S. Koźmian’s Rzecz o roku 1863 (written in the 30th anniversary of the uprising), they use the gesture of suicide as the central metaphor of the the uprising. This suicide was "committed" collectively by people, who had known that their fight was doomed, but who were unable to oppose the pressure of honor and tradition. The metaphor - as irrational as the more dominant discourses of romantic messianism or martydom of sacrifice - hindered a rational discussion of the causes and effects of the uprising. However, it enabled people involved (or even those, who only gave their tacit ...