Franz Taeschner’in Osmanlılarda Coğrafya Makalaesi ve Doğu İlim Geleneğinden Batı İlim Zihniyetine Geçiş Sürecinin Tahlili

• Published in: Journal of Geography
• Main Authors: ÖZKUL, Osman, ÇOMAK, Nadir
• Format: Article in Journal/Newspaper
• Language: English
• Published: İstanbul Üniversitesi 2019
• Subjects: Osmanlı Coğrafyacılığı,Franz Taeschner,Doğu ve Batı Coğrafyacılığı; Ottoman Geography,Franz Taeschner,Eastern and Western Geography; Alman; sami
• Online Access: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iucografya/issue/36359/618189; https://doi.org/10.26650/JGEOG2019-0008

Bu çalışmanın konusu, Alman oryantalist Taeschner’in genel olarak Doğu ve özel olarak Osmanlı Coğrafyacılığı ile Batı Coğrafyacılığı zihniyetini karşılaştırdığı makalesinden yola çıkarak, bir analiz yapmaktır. Çalışmaya konu olan metin Prof. Franz Taeschner (1888-1967) tarafından 1922 senesinde Almanya’nın Münster şehrinde Westfalia-Wilhelm Üniversitesinde ders örneği olarak okutulmuştur. Bu metin daha sonra 1926 senesinde Türkiyat Mecmuası, II. Cild, 271314. sayfalarında Hâmid Sadî tarafından tercüme edilerek Osmanlılar’da Coğrafya adıyla yayınlanmıştır. Ancak söz konusu makale, bu isme rağmen, genel anlamda Doğu Coğrafya zihniyetini temsil eden belli başlı eserleri de tahlil etmekte, Şark coğrafyası hakkında içerik bakımından ayrıntılı bir analiz sunmaktadır. Bunun yanında, Ortaçağ’da Osmanlı coğrafyacılarını etkileyen önemli eserlerin analizini ve karşılaştırmalı bir tahlilini yapmaktadır. Daha sonra, birbirleri ile benzerliklerini ve etkilendikleri konuları belirlemektedir. Ayrıca bu eserlerin Avrupa ve Osmanlı kütüphanelerindeki nüshalarını tanıtmaktadır. Daha önemlisi şark bilim ve coğrafya zihniyetinin geçirdiği değişimi bu eserler arasındaki benzerlikler ve farklılıklardan hareketle açıklamaktadır. Daha sonra da 18. ve 19. Asırdaki Osmanlı bilim zihniyetinin nasıl ve hangi eserlerden etkilediğini analiz etmektedir. Tarih coğrafya ve edebiyat alanındaki Batı tesirinin bilim zihniyetinde nasıl tezahür ettiğini anlatan Taeschner, özellikle bu konuda coğrafi eserlerin önemine vurgu yapmaktadır. Eserin Almanca’dan Osmanlı Türkçesine tercümesini yapan, Hamid Sadi de bazı konularda eklemeler ve düzeltmeler yapmaktadır. This paper attempts to make a contrastive analysis of history via an article by German orientalist Taeschner (1888-1967) in which the mentality of Eastern geography, that of the Ottomans in particular, was investigated and discussed in detail. The article being analyzed in this paper was once taught as a textbook at Westfalia-Wilhelm University (1922) in Münster, Germany. Only four years later, it was published under the name of Ottoman Geography on pages 271 through 314 in the second volume of Journal of Turkology after it had been translated by Hamid Sami. All books with a great impact on medieval Ottoman geographers are compared with a critical approach in the article by Taeschner, where not only the copies of the books in Europe but also those of the books in Ottoman libraries are introduced to the reader. Furthermore, it attempts to explain the change observed in the orientalist science and geography mentality based upon the similarities and differences between these books. Finally, Taeschner goes on to talk in this article about how the mentality of European science in the 18th and 19th centuries affected Ottoman science mentality and discusses the books through which this effect was achieved.