ŞEMSETTİN SAMİ VE İDİL-URAL TATARLARI

• Published in: Türkiyat Mecmuası
• Main Author: BARGAN, Hüseyin
• Format: Article in Journal/Newspaper
• Language: unknown
• Published: İstanbul Üniversitesi 2016
• Subjects: İdil-Ural Tatar Edebiyatı,Şemseddin Sami,tercüme,karşılaştırmalı edebiyat; Idel-Ural Tatar Literature,Sami Frashëri,translation,comparative literature; sami
• Online Access: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuturkiyat/issue/24505/259703; https://doi.org/10.18345/tm.11430

İdil-Ural Tatarları arasında öğretici ve ansiklopedist kimliğiyle tanınan Şemsettin Sami, Rızaettin Fahrettin’e göre, Türk yazarları içinde Rusya Müslümanları arasında bilinirlik açısından Ahmet Mithat Efendi’yle birlikte birinci sırada yer alır. Şemsettin Sami’nin İdil-Ural’dan Türkistan’a kadar geniş bir coğrafyada meşhur olmasının sebebi Kamusu’l-A’lâm’ıdır. Şemsettin Sami’nin yirmi sayı çıkardığı Hafta dergisi İdil-Ural bölgesinde de takip edilir. Şemsettin Sami’nin Tatar basınında yayınlanan ilk eseri, öğretici mahiyetteki Kadınlar adlı kitabı olur. Fatih Kerimi, Şemsettin Sami’nin bu kitabını 1899’da Hatunlar Vezâifi adıyla Orenburg’da Tatarca olarak yayınlar. Yeni Türk edebiyatının ilk romanı kabul edilen Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eseri de 1904’te Tatarcaya aktarılır. Muaşaka Yahud Talat Beg ile Fitnat Hanım adıyla Orenburg’da basılan bu ilk Türk romanının, yeni yeni oluşmakta olan yeni Tatar edebiyatı hikâye ve romanlarında bolca görülen kız çocuklarının eğitimi, kızların kendi istekleri dışında ana-babalar tarafından zorla evlendirilmek istenmeleri temasına öncülük ettiği anlaşılmaktadır. Kazan’daki kitapçılarda satılmakta olan Seydi Yahya tiyatrosu, Fatih Halidi tarafından adaptesi yapılarak 1906’da Zâlim Açlık İspanyalı Seydi Yahya Beyanında adıyla Tatarca olarak yayınlar. Pek çok monografi ve biyografiler kaleme almış olan Rızaettin Fahrettin’in Şemsettin Sami’nin Kamusu’l-A’lâm’ı hakkındaki tespitleri dikkat çekicidir. Sami Frashëri whose didactic and encyclopedist identity is known amongIdel-Ural Tatars, according to Rızaeddin Fahreddin, is in the first place withAhmet Mithat Efendi in terms of popularity among the Muslims in Russia.Kamusu’l A’lam was the reason why Sami Frashëri is so popular in a largearea from Idel-Ural to Turkistan. The periodical named Hafta, twenty issuespublished by Sami Frashëri, was followed in Idel-Ural area. Kadınlar wasSami Frashëri’s first work to be published in Tatar language. Fatih Kerimipublishes this book with the name Hatunlar Vezaifi in Tatar language inOrenburg. Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, the first novel of the new Turkishliterature, was translated into Tatar in 1904. It can be understood that this firstTurkish novel published in Orenburg with the name Muaşaka Yahut Beg ileFitnat Hanım pioneered the common themes of Tatar literature such as theeducation of girls and involuntary marriages of girls under their parents’pressure. The play Seydi Yahya was adapted as Zalim Açlık İspanyalı SeydiYahya Beyanında in 1906 and published in Tatar language. Rızaeddin Fahreddin, who wrote many monographies and biographies, has noteworthycomments on Kamusu’l A’lam of Sami Frashëri.