"Stepeni artificijelnosti" ili gde počinju artefakti? Životinjska tela u arheologiji

• Main Author: Živaljević, Ivana
• Format: Conference Object
• Language: srp
• Published: Zenodo 2017
• Subjects: dihotomija priroda-kultura, životinjski ostaci, arheozoologija, dejstvenost, artificijelnost; Duga; Domen; sami
• Online Access: https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.3998584; https://zenodo.org/record/3998584

Duga tradicija dihotomizacije prirode i kulture u evropskoj misli u velikoj je meri oblikovala nauke kakvim ih danas poznajemo, i dovela do disciplinskog jaza između prirodnih i društvenih nauka. Ovaj jaz imao je velikih posledica po arheologiju, koja je po prirodi svog istraživanja čvrsto ukorenjena u podeli na domen kulturnog (studije artefakata i fenomena ‘ljudskog duha’) i prirodnog (studije ljudskih, životinjskih, biljnih ostataka). I sa smenama različitih paradigmi - doživljaju arheologije kao humanističke discipline tj. kao empirijske nauke, fokus je bio na jednom ili drugom pristupu, a mnogo ređe na njihovoj integraciji. U tom pogledu, ljudska tela u arheologiji imaju specifičan i dvojak tretman, budući da istovremeno predstavljaju medijume za razmatranje pitanja osobnosti, roda i identiteta, dok sa ontološkom transformacijom kroz prestanak života postaju skeleti koji se tretiraju kao naučni objekat. Sa druge strane, životinjski ostaci se po pravilu smeštaju u potonju kategoriju, a njihovo proučavanje velikim se delom temelji na biološkim i zoološkim znanjima i pristupima. Životinjska tela tako ostaju u domenu prirode (kome ljudi pripadaju samo fiziološki ali ne i suštinski), odvojena od artefakata (direktnih proizvoda ljudske dejstvenosti) prilikom arheoloških iskopavanja, proučavanja i publikovanja. Momenat prelaska u sferu kulturnog jeste momenat ljudske intervencije, te se proučavanje alatki načinjenih od životinjskih kostiju (ili, artefakata u ‘pravom smislu’) razvilo u posebnu poddisciplinu, prepuštajući uglavnom ‘nemodifikovane’ primerke arheozoolozima. Međutim, i samo prisustvo životinjskih kostiju u arheološkom zapisu upravo je posledica ljudske dejstvenosti – događaja koji uključuju usmrćivanje životinje, kasapljenje i deljenje hrane, konzumaciju mesa, odbacivanje ostataka, njihovo strukturalno deponovanje ili dalje korišćenje u izradi alatki i drugih predmeta. U proizvodnom lancu ( chaîne opératoire ) tokom kog se sirovina pretvara u gotov proizvod, teško je podvući granicu kada kost u svom ‘prirodnom’ obliku postaje artefakt. Insistiranje na ovakvim granicama svakako je posledica načina na koji su akademske discipline ustrojene, kao i rastuće specijalizacije i fragmentacije u arheologiji, ali u kolikoj meri je ono produktivno? U pokušaju da razvrstamo materijalni svet našeg okruženja na elemente zatečene u okviru pejzaža i na one ljudskim dejstvom transformisane u artefakte, videćemo da se nijedna stvar ne može u potpunosti pripisati jednoj ili drugoj kategoriji. Kako ističe Tim Ingold (Tim Ingold), stvari mogu varirati u pogledu “stepena artificijelnosti”, i to samo zato što su u slučaju nekih (više nego drugih) ljudi odigrali određenu ulogu u njihovom oblikovanju, karakteru i mestu gde su se zatekle, a ne usled njihovih ‘urođenih’ svojstava. Pitanje artificijelnosti danas je u žiži više nego ikad, u vreme kada je ljudsko iskustvo isprepletano i neodvojivo od veštačke inteligencije te okarakterisano i kao posthumanizam. Međutim, ljudi su oduvek bili isprepletani sa materijalnim svetovima svog okruženja, koje su oblikovali i u tom procesu i sami bili oblikovani. U dekonstrukciji modernističkih binarnih opozicija (subjekta i objekta, živog i neživog, prirode i kulture), od posebnog je značaja preispitati ovakve opozicije u kontekstu arheologije, budući da su upravo one u korenu nastanka i razvoja discipline. : This research is not related to a project.