| Summary: | Özet: Zeugma (Fırat Seleukeia’sı) nekropollerinde 2008-2010 yılları arasında gerçekleştirdiğimiz yüzey araştırmalarıyla elde edilen verilerin değerlendirilmesi bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Kente ulaşan antik yolların etrafında geliştiği anlaşılan nekropol alanları Doğu, Batı ve Güney’de yer almaktadır. Yumuşak, bej-sarımsı renkli kolaylıkla şekillendirilebilen kireçtaşı anakaya, alçak tepeler, vadiler ve yamaçlardan oluşan coğrafi yapı mezar mimarisinde belirleyici olmuştur. Mezar tipleri “anayakaya oyulmuş tekne mezarlar, anakayaya oyulmuş oda mezarlar, tümülüsler, lahitler” olarak ayrılır. Mezar tiplerinden basit tekne mezarlar Doğu Nekropol’den bilinmekle birlikte geçmiş yıllarda yapılan çalışmalarda Güney Nekropol’de görüldüğü belirtilmiştir. Ayrıca gerçekleştirdiğimiz yüzey araştırmasında Batı Nekropol’de bu tip mezarlara ilişkin izler belirlenmiştir. Anakayaya oyulmuş oda mezarlar, sıklıkla vestibulum olarak niteleyebileceğimiz ön oda/alan ve triclinium’a benzeyecek şekilde biçimlendirilmiş gömü yapılan ana odadan oluşmaktadır. Bu tip mezarlarda gömü mezar odası duvarlarına açılmış arcosolium’lar altındaki teknelere yapılmıştır. Mezar odası duvarına, dikine açılan loculus içinde ya tekne ya da düz zemin ceset yerleştirmek için kullanılmıştır. Bu mezarlar bitkisel ve mitolojiden figürlerin tasvir edildiği freskler, mimari öğeler, mezar iç ve/veya dışında anakayaya oyulmuş tıpkı mezar stellerinde olduğu gibi portreler veya kartal-sepet betimlerinden oluşan kabartmalar, mezar stelleri, mezar dışında serbest duran heykeller gibi zengin dekorasyona sahiptir. Tüm bunlar bazı mezarların zengin aileler tarafından inşa ettirilmiş olduğuna işaret eder. Bazı mezarlarınsa collegium’lara ait olabileceğini söyleyebiliriz. Tümülüslerin ağırlıklı olarak Güney ve Batı nekropollerde olduğu görülür. Zeugma’da yalnızca bir tümülüs kazılmıştır. Tüm mezarlık alanlarında var olan bu tip mezarların geç Hellenistik Dönem’den (loculus’lu olanlar) başlayarak MS 4. yüzyıla kadar kullanılmış olduğu bilinmektedir. Bezemeli lahitler yalnızca Güney nekropolden bilinmekteyken bezemesiz lahitler Doğu ve Güney nekropollerde belirlenmiştir. Prokonnessos üretimi lahitlerin yerel bir kopyası gibi duran iki girlandlı lahit MS 2. yüzyıl sonu MS 3. yüzyıl başlarından olmalıdır. Zeugma’da nekropolün önemli bir unsuru olan mezar stelleri üzerinde erkekler için kartal, kadınlar için sepet betimleri sıklıkla kullanılmıştır. Bu bezemelerin yanı sıra mezar taşlarında bireysel portrelere tek, çiftler veya aileler halinde yer verilmiştir. Yazıtlar ağırlıklı olarak Grekçe olmakla birlikte az sayıdaki mezar stelinde Latince görülmektedir. Yazıtlar ölenin adı, baba adı ve “ἄλυπε χαῖρε” ifadesinden oluşan standart bir yapıya sahiptir. Yazıtlardaki isimlerden Sami, Greko-Makedon ve Roma kökenli kişilerin Zeugma’da bir arada olduğunu göstermektedir. Mezar stelleri MS 1. yüzyıl ortaları ile MS 3. yüzyıl ortalarına kadar yoğun olarak kullanılmıştır. Bununla birlikte, MS 4. yüzyıldan birkaç mezartaşı mevcuttur. Zeugma sakinleri mezarlarda karşımıza çıkan freskler, mezar steli gibi biçimlendirilmiş rölyefler, heykeller ve mezar stelleri yanı sıra vestibulum ve triclinium olarak tanımlanabilecek mekânlarıyla mezarlarını “domus aeterna – ebedi ev” olarak kabul etmiş olmalıdır. Özellikle mezar stellerindeki portreler ve isimler yukarıda kentte yaşayanların kökenlerine işaret eden önemli kanıtlardır. Ölen kişinin öz-temsili olan portreler hem Doğu hem de Batılı özellikler içermektedir. Zeugma nekropollerinden edinilen veriler kentin kozmopolit bir yapıya sahip olduğuna ve farklı kültürlerin kentte etkileşim halinde olduğuna işaret eder.
|
|---|