| Summary: | ŞemseddinSami, kültür tarihimiz açısından önemli bir kişiliktir. Edebiyat tarihimizinilk romanı sayılan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat ’ı yazmış, FransızcaTürkçe, Türkçe Fransızca sözlüklerden sonra, Tarih ve Coğrafya Lugatı olarakadlandırdığı devasa bir eser olan Kamûs-ülAlȃm ’ı, daha sonra da kültür tarihimiz açısından yine son derece önemliolan bir başka eseri, Divȃn-ıLügati’t-Türk ’ten bu yana, Türkçenin sözcük bilgisine ( vocabulary ) yönelik yazılmış en önemli eseri, Kamûs-ı Türkî ’yi kaleme almıştır. ŞemseddinSami, Kamûs-ül Alȃm ’ı yazmaya Teftiş-iAskeri Komisyonu kȃtibi iken, 1305 (1888) yılında başlamış ve ancak on yıl gibibir sürenin sonunda 1316 (1899) yılında tamamlayabilmiştir. Mihran matbaasındabasılan altı ciltlik Kamûs ’un toplam sayfa sayısı 4830’dur. Bu geniş çaplıçalışmanın alt başlığı Genel Tarih ve CoğrafyaLügatı şeklindedir. Başlıktan da anlaşılacağı üzere, söz konusu bu çalışma,belirli bir dönemi, belirli bir bölgeyi, belirli bir kültürü anlatmaz; aksine tarihve coğrafya konusunda evrensel nitelikli bilgiler vermeyi amaçlar. Osmanlı’nınson 150 yıllık dönemi fikir hareketleri açısından oldukça zengin bir dönemolmuştur. Bu verimliliğin nedeni, dönemin aydınlarının, felsefe ve fikirhareketlerini, kendi kültürel ve toplumsal sorunları çerçevesinde ele almaları,felsefeye bu sorunlar çerçevesinde bir zemin kazandırabilmiş olmalarıdır.Avrupa, özellikle de Fransa’daki felsefe hareketlerini yakından takip edenOsmanlı aydınları, Doğu ve Batı, din ve bilim, akıl ve iman, gelenek vemodernleşme gibi konular üzerinde kendi sorunları olarak durmuşlar; dinikonular, dönemin materyalizm, pozitivizm gibi fikir hareketlerinin de etkisiyle,inanmanın bilimsel ve felsefi boyutu çerçevesinde tartışmaya çalışılmıştır. Öteyandan ülkenin ve Müslüman toplumların kültür ve uygarlık, sosyal ve siyasi sorunlarıkarşısında, farklı yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Özellikle “Batılılaşma” konusuetrafında kültür ve medeniyet sorunları ağırlıklı olarak tartışılmış, sözkonusu toplumsal ve kültürel sorunlar çerçevesinde Batı felsefesinin Türkçedeyeniden üretilmesi çalışmaları yoğunluk kazanmıştır. Namık Kemal, Münif Paşa,Ali Suavi, Ahmet Mithat, Ahmet Şuayip, Asaf Nefi, Baha Tevfik, Rıza Tevfik, PrensSabahattin, Ziya Gökalp, Abdullah Cevdet gibi Tanzimat ve Meşrutiyet dönemi aydınları,felsefe tarihinden felsefe diline, felsefe sözlüğünden felsefe çevirilerine,eleştiri yazılarından özgün felsefi denemelere varıncaya değin, pek çok alanda çalışmalaryapmışlardır. İlk felsefe tarihi çalışması Münif Paşa ve Ali Suavi, ilk felsefesözlüğü çalışması ise Rıza Tevfik tarafından yapılmıştır. Namık Kemal, AhmetMithat, İsmail Fenni Ertuğrul gibi düşünürler, Batı felsefesinde ortaya çıkankimi tezler ve akımlar karşısında eleştirel bir tutum ortaya koymuşlar,reddiyeler yazmışlardır. Bu arada Antik Yunan’dan modern döneme felsefeninfarklı alan ve dönemlerinden çeviriler de yapılmıştır. İşte Şemseddin Sami de, bubağlamda, gerçekleştirdiği, gerçekleştiremeyip bir tasarı olarak gelecekkuşaklara bıraktığı çalışma ve düşünceleri ile bilim ve felsefe çalışmalarınaaktif bir katkı sağlamıştır. “Kamus’ül Alȃm ’da Felsefiİçerikler” başlıklı bu çalışmada izi sürülecek temel soru, felsefe kültürüaçısından Kamûs-ül Alȃm ’ın taşıdığıdeğerdir. Cevap aranacak soruları şu şekilde sıralayabiliriz: Kamûs-ül Alȃm ’daki felsefi içerikler nelerdir?Bu içerikleri nasıl kategorize edebiliriz? Kamûs ,bir felsefe ıstılahı, bir felsefe dili oluşturabilmiş midir, böyle bir amaçgütmüş müdür? Daha sonraki felsefe sözlüğü çalışmalarına temel teşkiledebilecek bir içerik ve öngörü ortaya koyabilmiş midir? Bilgi konusuna bakışı nasıldır? Tarih ve coğrafya ansiklopedisiolarak kendisini özgün kılabilecek bir tarih, kültür ve medeniyet anlayışınasahip midir? Nihayetinde içerikte yer alan felsefi bilgiler nelerdir; bufelsefi içerikte felsefenin sorunları ve kavramsal yapısı ortaya çıkarılabilmişmidir? Bu çalışmada, bütün bu konular, “ Kamûs-ülAlȃm ’ın felsefesi” ve “ Kamûs-ül Alȃm ’daFelsefe” başlıkları altında ele alınacaktır.
|
|---|