Domniemane ślady ptolemejskiego hydronimu Τουροῦντος w nowożytnej toponimii basenu średniej Dźwiny

• Published in: Słowo. Studia językoznawcze
• Main Author: Babik, Zbigniew
• Format: Article in Journal/Newspaper
• Language: Polish
• Published: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego 2022
• Subjects: Turuntus; Tarantowo; Dźwina Zachodnia; Klaudiusz Ptolemeusz; Western Dvina; Claudius Ptolemy; Brus; dvina
• Online Access: https://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/8503; https://doi.org/10.15584/slowo.2022.13.9

Opracowanie wyrosło z prowadzonej wiosną 2021 r. kameralnej dyskusji nad tekstem dr. Artura Kowalika poświęconym w zasadzie innym zagadnieniom, i korzysta z niektórych Jego ustaleń i udostępnionych materiałów (za co składam serdeczne podziękowania). W kilku kwestiach uzgodniliśmy początkowo rozbieżne poglądy, w niektórych (zwłaszcza w kwestii realności wschodniobałtyckich nazw „Geografii”) nie, za tezy niniejszego przyczynku biorę zatem pełną i wyłączną odpowiedzialność. Na życzenie recenzenta wydawniczego artykułu zastosowałem termin rejon (skrót „rej.”) w odniesieniu do odpowiadających polskim powiatom jednostek administracyjnych dzisiejszych krajów wschodniosłowiańskich, rezygnując zarazem z użycia tego słowa w innych znaczeniach. Artykuł analizuje przesłanki toponomastyczne skłaniające niektórych, głównie rosyjskich historyków i entuzjastów do dopatrywania się śladów ptolemejskiego hydronimu Τουροῦντоς (łac. Turuntus), nazwy identyfikowanego niekiedy z Zachodnią Dźwiną wschodniego dopływu Bałtyku, w nowożytnym nazewnictwie geograficznym basenu średniej Dźwiny. W materiale tym niewątpliwymi faktami nazewniczymi są nazwy wsi i jezior Tarantovo, brus. Tarantova (z wariantami Turunt- i Turant-?), Tarantovka, występujące dziś lub w przeszłości (poświadczenia datują się od XVI w.) w co najmniej sześciu odległych od siebie miejscach dzisiejszych obwodów witebskiego i pskowskiego (ich lokalizację i identyfikację udało się obecnie doprecyzować). Na gruncie współczesnej toponomastyki, nieskłonnej abstrahować od korespondencji samogłoskowych, struktury nazwotwórczej, otoczenia etymologicznego, produktywności i kontekstu geograficznego, sama zbieżność szkieletu spółgłoskowego rdzenia dalece nie wystarcza do podtrzymania poglądu o związku genetycznym tych nazw z przekazem starożytnym. Postać toponimów wskazuje na ich pochodzenie od wschodniosłowiańskiego antroponimu Tarant(a), którego historia i geneza wymaga jeszcze dalszych badań. Samo Τουροῦντоς występuje w kontekście nasuwającym zasadnicze wątpliwości co do jego ...