Bycie nie na miejscu: Listy Georga Forstera z Wilna (1784–1787) jako narracja autobiograficzna

• Published in: Autobiografia
• Main Author: Bednarczuk, Monika
• Format: Article in Journal/Newspaper
• Language: Polish
• Published: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 2019
• Subjects: historia nauki w XVIII wieku; transfer wiedzy; niemieccy uczeni w I Rzeczpospolitej; relacje z Wilna; korespondencja Georga Forstera; history of science in the 18th century; knowledge dissemination; German scientists in Poland­-Lithuania; accounts from Vilnius; letters of Georg Forster; Agata; Barbaro; Edith; Marian; Rasmussen; Polish Polar Research
• Online Access: http://hdl.handle.net/11320/11842; https://doi.org/10.18276/au.2019.1.12-07

Celem artykułu jest analiza wybranych listów Georga Forstera (1754-1794), niemieckiego uczonego i podróżnika, który w latach 80. XVIII spędził trzy lata w Wilnie jako profesor historii naturalnej. W licznych listach pisanych między listopadem 1784 a sierpniem 1787 roku Forster nie tylko przedstawiał własne plany i doświadczenia, ale również krytycznie oceniał funkcjonowanie wileńskiej uczelni i miejscowego społeczeństwa. Korespondencja ta jest z jednej strony znakomitym świadectwem sposobu myślenia ówczesnych europejskich intelektualistów: wielkie ambicje naukowe i dydaktyczne Forstera szły bowiem w parze z niemożnością uwolnienia się od stereotypowego postrzegania I Rzeczpospolitej jako regionu mocno „zacofanego cywilizacyjnie”. Z drugiej strony relacje wysyłane z Wilna są wyrazem osamotnienia naukowca, które wiązały się z różnicami i konfliktami międzykulturowymi i z poczuciem, że podejmowane przezeń próby transferu wiedzy przyniosły słabe rezultaty. The paper examines the letters of Georg Forster (1754–1794), a German scientist and traveler who spent three years as a professor of natural history at Vilnius University. In a rich series of letters that Forster wrote between November 1784 and August 1787, he not only discussed the issues concerning his plans and teaching experiences but also commented critically on the functioning of both the Vilnius University and the local society. On the one hand, his correspondence offers a striking reminder of how European intellectuals of the period saw themselves and the world: Forster’s great scientifc and didactic ambitions were inseparable from the stereotypical perception of Poland-Lithuania as a supposedly “backward” region in terms of its social and cultural development. On the other hand, his reports from Vilnius refect his loneliness, with this estrangement initially resulting from various diffculties that stemmed from cultural differences and conficts, and later from a feeling of failure with related to knowledge dissemination. [e-mail] Uniwersytet w Białymstoku Barker, Chris. Studia kulturowe. Teoria i praktyka. Tłum. Agata Sadza. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005. Biegeleisen, Henryk. „Cudzoziemiec w katedrze wileńskiej”. Odb. z Muzeum 1892 (Lwów): 97–104, 148–162. Bömelburg, Hans-Jürgen. „Georg Forster und das negative deutsche Polenbild. Ein Kosmopolit als Architekt von nationalen Feindbildern?”, Mainzer Geschichtsblätter 8 (1993): 79–90. D’Aprile, Iwan-Michelangelo. „Aufgeklärter Kulturpluralismus. Osteuropa als Erfahrungsraum kultureller Vielfalt in der deutschsprachigen Aufklärung”. W: Aufklärung und Kulturtransfer in Mittel- und Osteuropa, red. Agnieszka Pufelska, Iwan-Michelangelo D’Aprile, 53–68. Hannover: Wehrhahn Verlag, 2009. Forster, Jerzy. „Dziennik podróży po Polsce”. Przeł., wstępem i przypisami opatrzył Wacław Zawadzki. Archiwum Historii Medycyny 21 (1958): 135–157, 293–319. Forster, Georg. A Voyage round the World in His Britannic Majesty’s Sloop Resolution, Commanded by Capt. James Cook, during the Years, 1772, 3, 4, and 5. London: White, Elmsly & Rosington, 1777. Forster, Georg. Werke. Sämtliche Schriften, Tagebücher, Briefe. T. 14: Briefe 1784-Juni 1787. Oprac. Brigitte Leuschner. Berlin: Akademie-Verlag, 1978. Füssel, Marian. „Akademische Aufklärung. Die Universität des 18. Jahrhunderts im Spannungsfeld von funktionaler Differenzierung, Ökonomie und Habitus”. W: Die Aufklärung und ihre Weltwirkung, red. Wolfgang Hardtwig, 48–73. Göttingen: Vandenhoeck and Ruprecht 2010. Jolly, Margaretta, Stanley, Liz. „Letter As/Not a Genre”. W: The Routledge Auto/Biography Studies Reader, red. Ricia Anne Chansky, Emily Hipchen, 193–201. London–New York: Routledge, 2016. Jundziłł, Stanisław Bonifacy. Pamiętniki. Oprac. Antoni M. Kurpiel. Kraków: Akademia Umiejętności, 1905. Marzec, Lucyna. „List”. Forum Poetyki 1 (2015): 86–96. Mikulski, Tadeusz. W kręgu Oświeconych. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1960. Ochenkowski, Władysław. „Listy cudzoziemca o Wilnie (1784–1787)”. Przewodnik Naukowy i Literacki 7 (1879): 335–349. Oleś, Piotr K. „Autonarracyjna aktywność człowieka”. W: Narracja: teoria i praktyka, red. Bernadetta Janusz, Katarzyna Gdowska, Bogdan de Barbaro, 37–52. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008. Rybicka, Elżbieta. „Antropologiczne i komunikacyjne aspekty dyskursu epistolografcznego”. Teksty Drugie 4 (2004): 40–55. Salmonowicz, Stanisław. „Jerzy Forster a narodziny stereotypu Polaka w Niemczech XVIII/XIX wieku”. Zapiski Historyczne 52 (1987), 4: 135–147. Schultz, Helga. „Georg Forster und Polen – Irritationen und Vorurteile”. W: Auf dem Weg in die Moderne. Radikales Denken, Aufklärung und Konservatismus, red. Birgitta Bader-Zaar, Margarete Grandner, Edith Saurer, 47–63. Wien: Studienverlag, 2007. Skwarczyńska, Stefania. Teoria listu. Na podstawie lwowskiego pierwodruku oprac. Elżbieta Feliksiak i Mariusz Leś. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2006. Słabczyński, Wacław. „Jerzy Forster: pierwszy polski podróżnik naokoło świata”. Wiedza i Życie 19 (1952): 829–837. Steiner, Gerhard. „Der Geist freier Fortschreitung im Brief und Essay Georg Forsters”. W: Der Weltumsegler und seine Freunde. Georg Forster als gesellschaftlicher Schriftsteller der Goethezeit, red. Detlef Rasmussen, 1–11. Tübingen: Günter Narr Verlag, 1988. Trzebiński, Jan. „Narracyjne konstruowanie rzeczywistości”. W: Narracja jako sposób rozumienia świata, red. Jan Trzebiński, 16–42. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2002. Wójcik, Zbigniew. „Johannes Georgius Adamus Forster, His Voyages and Polish Relations”. Polish Polar Research 1 (1989), 10: 31–45. 1 (12) 103 118