Þurfamenn-utansveitar í Reykjavík: Fátækraframfærsla á árunum 1905–1935

• Main Author: Þórður Gunnar Edward Guðmundsson 1949-
• Other Authors: Háskóli Íslands
• Format: Master Thesis
• Language: Icelandic
• Published: 2025
• Subjects: Sagnfræði; Fátækt fólk; Fátækraframfærsla; Reykjavík; Hreppar; Halda
• Online Access: https://hdl.handle.net/1946/49457

Í Borgarskjalasafni Reykjavíkur er að finna stórmerkt skjalasafn Þurfamenn-utansveitar sem geymir gögn um rúmlega 3000 þurfamanna sem leituðu ásjár fátækrayfirvalda í Reykjavík á árunum 1905–1935. Meginverkefni þessarar ritgerðar var að útbúa gagnagrunn yfir þessa einstaklinga sem leituðu aðstoðar á ofangreindu tímabili. Skráðir voru 2000 þurfamenn, 1080 karlar, 873 konur, en gögn um 47 aðila virðast horfin. Öll skjöl í skrám þurfamannanna voru skönnuð og urðu þau um 80 þúsund áður en yfir lauk. Gagnagrunnurinn inniheldur um 120 þúsund færslur sem gefa færi á að greina langtímaþróun og mynstur fjölmargra atriða er lúta að málefnum þurfamannanna sem, stjórnun fátækramála í Reykjavík og samskiptum sveitastjórna og ráðuneyta innann þessa málaflokks. Umfang gagnagrunnsins er svo mikið að upplýsingarnar sem þar finnast munu eingöngu birtast að litlu leyti í þessari ritgerð og verður áhugavert að koma þeim fróðleik á framfæri sem þar er síðar með viðeigandi hætti. Gagnagrunnurinn gefur t.d. ítarlegar upplýsingar um hvenær þurfamenn komu til Reykjavíkur, aldur þeirra þegar þeir komu og hversu mörg ár liðu frá komu þeirra er þeir leituðu aðstoðar og hversu mörg ár hver og einn var á styrk. Þar er einnig að finna nákvæma sundurliðun á stétt og stöðu þurfamanna, fjölda barna og hvaða aðstæður urðu til þess að þeir þörfnuðust aðstoðar. Þannig hefur um helmingur aðkomumannanna leitað aðstoðar innan fimm ára og um helmingur þarfnast styrks vegna innlagna á spítala, sumir allt að fjórum sinnum. Samskipti fátækrayfirvalda við sveitfestihreppa voru almennt séð á faglegum nótum, en um þriðjungur sveitfestihreppanna gekk afar langt í að komast undan skuldbindingum sínum með endalausum efasemdum um ábyrgð sína þar sem flest var reynt. Með hliðsjón af gögnum skjalasafnsins er unnt að halda því fram án nokkurs vafa að viðmót fátækrayfirvalda í Reykjavík gagnvart þurfamönnum var mjög jákvætt þó svo að dæmi séu um brottflutning þeirra til sveitfestihreppanna. Þannig er algengt að fátækrayfirvöld hafi talað máli þurfamanna þegar ...