Hefurðu efni á að kjósa? Þurfamenn utan kjörskrár á Akureyri og í Reykjavík, 1900-1920.

• Main Author: Guðmundur Guðmundsson 1985-
• Other Authors: Háskóli Íslands
• Format: Bachelor Thesis
• Language: Icelandic
• Published: 2025
• Subjects: Sagnfræði; Kosningaréttur; Borgaraleg réttindi; Ísland; Reykjavík; Akureyri; Gerðar; Baka
• Online Access: https://hdl.handle.net/1946/49456

Fram á fjórða áratug tuttugustu aldar var kveðið á um það í stjórnarskrá og kosningalögum að þeir sem höfðu þegið sveitarstyrk, (fátækrahjálp), og ekki endurgreitt hann misstu kosningarétt sinn. Þetta var meðal annars liður í því að gera umsóknir um sveitarstyrk óaðlaðandi fyrir fólk en endurspeglaði jafnframt eldri hugmyndir um borgararéttindi. Ýmsar rannsóknir hafa verið gerðar á lífi og aðstæðum fátækari hluta landsmanna á þessu tímabili, en ekki kerfisbundnar rannsóknir á því hversu algengt það var að þurfamenn næðu að vinna til baka réttindi sín og komast aftur á kjörskrá. Ritgerðin byggist á því að skoðaðir eru nítján einstaklingar, sjö á Akureyri og tólf í Reykjavík. Úrtakið er lítið og meira hugsað um einstaklinginn en heildarfjöldann. Ástæður styrkþarfar og aðstæður þurfamanna eru dregnar fram með því að rannsaka skjöl og önnur gögn frá fátækranefndum Reykjavíkur og Akureyrar. Við upphaf tímabilsins voru fátækralögin í endurskoðun og ný fátækralög taka gildi 1907. Árið 1915, með breyttum kosningalögum, fengu konur og vinnumenn réttinn til að kjósa. Heimildirnar sem ritgerðin byggir á eru gögn fátækranefndar Akureyrar og Reykjavíkur: gjörðabækur, bréf sem send voru nefndunum, skýrslur um skuldir, lán og endurgreiðslur og svo kjörskrár þær sem ná yfir tímabilið. Þar sem verið er að skoða kosningarétt til Alþingis eru allir þessir einstaklingar karlar, konur fengu ekki kosningarétt til Alþingis fyrr en árið 1915. Af þeim nítján einstaklingum sem skoðaðir eru dóu sex á tímabilinu af sjúkdómum, slysförum eða öðrum ótilgreindum ástæðum. Enginn þurfamannanna sjö á Akureyri komst inn á kjörskrá eftir að hafa þegið sveitarstyrk en tveir af tólf þurfamönnum í Reykjavík komust aftur inn á kjörskrá á tímabilinu og héldust á henni. Einn úr Reykjavík hafði flutt úr landi og komið til baka og komst á kjörskrá skömmu síðar.