Ris og fall randbyggðar. Randbyggð í skipulagi Reykjavíkur 1915-1940

• Main Author: Guttormur Þorsteinsson 1988-
• Other Authors: Háskóli Íslands
• Format: Thesis
• Language: Icelandic
• Published: 2021
• Subjects: Sagnfræði; Reykjavík; Mikla; Hús; Götur
• Online Access: http://hdl.handle.net/1946/37444

Randbyggð var ráðandi byggingarform í Reykjavík eftir að timburhús voru bönnuð í kjölfar brunans mikla árið 1915. Það einkennist af sambyggðum húsum fast upp við götuna með húsagarð á bakvið. Helstu hugmyndafræðingar þessa byggingarforms á Íslandi voru Guðmundur Hannesson læknir og Guðjón Samúelsson húsameistari ríkisins. Þeir voru atkvæðamestir í skipulagmálum á Íslandi á þriðja áratugnum enda sátu þeir í skipulagsnefnd ríkisins og Guðmundur samdi skipulagslögin frá 1921. Randbyggð var almennt álitin bæði hagkvæmt og fallegt byggingarform á þriðja áratugnum og sótti í klassískar fyrirmyndir frá Evrópu. Hið nýja byggingarefni steinsteypa gerði það líka mögulegt að byggja sambyggingar með minni eldhættu. Skipulag Reykjavíkur frá 1928 byggði á þessum hugmyndum og gerði ráð fyrir randbyggð við flestar götur innan Hringbrautar og útrýmingu bakhúsa. Margir húsareitir voru byggðir eftir þessum skipulagshugmyndum og fyllt inn í eldri byggð en útkoman var sjaldnast alveg eftir hugmyndum Guðmundar og Guðjóns. Þegar leið á fjórða áratuginn fjaraði undan hugmyndum um randbyggð. Skipulagsuppdrátturinn féll úr gildi vegna mótmæla lóðareigenda og nýir straumar módernismans í arkitektúr og borgarskipulagi bárust til landsins með ungum arkitektum sem luku námi erlendis. Einn þeirra Einar Sveinsson tók við skipulagsvinnu í Reykjavík og lagði meiri áherslu á stakstæð hús. Fúnksjónalisminn, hin íslenska útgáfa módernismans birtist enda helst í stakstæðum húsum og á fjórða áratugnum þróuðust sambyggð fjölbýlishús í átt að hinu stakstæða formi íslensku blokkarinnar. Fjallað verður nánar um þessar breytingar og hvernig þær birtast í borgalandslaginu.