„ … og þó tekinn sjötti hvör fiskur…“: Kvartað undan kvöðum á jörðum í Árnessýslu á 18. öld

• Main Author: Arnfríður Inga Arnmundsdóttir 1976-
• Other Authors: Háskóli Íslands
• Format: Thesis
• Language: Icelandic
• Published: 2017
• Subjects: Sagnfræði; Jarðir; Leiguliðar; Landeigendur; Ágreiningur; 18. öld; Árnessýsla; Skálholt; Tún
• Online Access: http://hdl.handle.net/1946/27426

Í þessari ritgerð verða kvaðir á jörðum í Árnessýslu á 18. öld skoðaðar. Auk landskuldar og leigukúgilda voru stundum kvaðir á jörðum á Íslandi, en þær fólust oftast í því að leiguliði þurfti að róa á bátum húsbónda síns, slá tún hans og lána hest til flutninga. Þeirri spurningu verður svarað hvort kvaðir hafi verið að leggjast af um aldamótin 1700. Á 18. öld var Árnessýsla landbúnaðarsýsla, þar sem fáir bændur stunduðu sjávarútveg, en þó var nokkur útgerð í henni, bæði á vegum bænda og Skálholtsstóls, sem átti 350 róðrarkvaðir á jörðum sínum. Skálholt átti meirihluta jarðanna í sýslunni, en konungur átti afar fáar jarðeignir. Flestar jarðeignir Skálholts voru í hreppunum nálægt Skálholti, en auk þess átti Skálholt nokkar lykiljarðir við sjávarsíðuna. Afstaða embættismanna á Íslandi til kvaðanna var yfirleitt sú, að þær væru nauðsynlegar, en margir þeirra töldu sig eiga afkomu sína undir kvöðunum, bæði vegna embættis síns, en einnig voru þeir oft landeigendur með útgerð. Almenningur kvartaði hins vegar undan kvöðunum, sem sést á þeim bréfum sem Landsnefndinni fyrri bárust árin 1770-1771. Kvaðir voru á stærstum hluta jarða Skálholtsstóls, en mun sjaldnar á jörðum bænda. Dæmi eru um að í kjölfar náttúruhamfara hafi landskuld og leigukúgildi verið færð niður, en einnig eru dæmi um að kvaðir hafi verið aflagðar. Þegar tekjur landeigenda af kvöðunum eru skoðaðar kemur í ljós að þær hafa ekki skipt meginmáli sem tekjuöflun, heldur fremur til að útvega vinnuafl, enda var oft skortur á vinnuafli og lausamenn fáir vegna vistarbands. Rannsóknin sýnir að kvaðirnar voru ekki að leggjast af um 1700. Þær voru mikilvægur þáttur í því að manna báta útgerðarmanna, en vinnuafl var í raun gjaldmiðill í landinu. Þær komu í veg fyrir útgerð vel stæðra leiguliða, en voru tækifæri fyrir fátækari leiguliða til að komast á vertíð.