„Ráddu þér sjálfur, vertu frjáls.“ Markmið og framkvæmd lausamennskulaga 1863

• Main Author: Guðmundur Már Ragnarsson 1973-
• Other Authors: Háskóli Íslands
• Format: Thesis
• Language: Icelandic
• Published: 2013
• Subjects: Sagnfræði; Vinnufólk; Vistarband; Lagasetning; Reykjavík; Hús
• Online Access: http://hdl.handle.net/1946/14853

Á fyrri hluta nítjándu aldar voru lausamennskulög frá árinu 1783 sem bönnuðu með öllu lausamennsku, í gildi á Íslandi. Vistarbandið var allsráðandi og bar fólki að ráða sig í vist í sveit til eins árs í senn. Hér ríkti vistarskylda sem erfitt var að fá sig lausan frá. Lög þessi þóttu heldur ströng og svo virðist sem fæstir hafi farið eftir þeim, sérstaklega þegar komið var fram á miðja nítjándu öld. Svo fór að sett voru ný lög um hús- og lausamenn sem tóku gildi árið 1863. Lög þau rýmkuðu að nokkru rétt fólks til að fá sig keypt laust undan vistarbandinu. Þessi nýju lög þóttu úreldast hratt enda sögðu menn þau ekki þróast með samfélaginu og breytingum þess. Því fór svo að lögunum var breytt enn frekar í frjálsræðisátt árið 1894. Í ritgerð þessari verður fjallað um markmið löggjafans með lagasetningunni frá 1863 með síðari breytingum og enn fremur verður könnuð framkvæmd laganna. Tímabilið sem er til rannsóknar hér er frá árinu 1850 til 1905. Ritgerðin skiptist í þrjá megin kafla auk inngangs og lokaorða. Í fyrsta kafla verður farið yfir markmið löggjafans með því að skoða ræður og rök þingmanna við meðferð lausamennskufrumvarpsins. Í kafla tvö verða dómabækur bæjarfógetans í Reykjavík gaumgæddar til að greina þau dómsmál sem af lögunum spruttu. Í þriðja kafla verða gjörðarbækur fátækranefndar Reykjavíkur rannsakaðar en fátækranefndin hafði úrskurðavald um veitingu lausa- eða húsmennskuleyfa til fólks. Hvaða hagsmunir gátu legið að baki því að atvinnufrelsi einstaklinga var svo freklega settar skorður?