Osmanlı devri Orta Karadeniz’de avcı kuşları (1485-1830)

• Published in: Osmanli Mirasi Arastirmalari Dergisi
• Main Author: Erler, Mehmet Yavuz
• Other Authors: OMÜ, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, orcid:0000-0002-4991-9902
• Format: Article in Journal/Newspaper
• Language: Turkish
• Published: 2021
• Subjects: Osmanlı şahinciliği; doğan; çakır; atmaca; kartal; tımar; Samsun; Ottoman falconry; peregrine falcon; goshawk; hawk; eagle; fief; Sonisa; Orta
• Online Access: https://hdl.handle.net/20.500.12712/33208; https://doi.org/10.17822/omad.2021.198

Canik, Osmanlı Devleti’nde şahin yetiştirme noktalarından biridir. Çalışmamızda Canik livasında 17 tımara kayıtlı yerleşim yerinde bulunan 24 “kaya” adı verilen avcı kuşu yetiştirme istasyonu tespit edilmiştir. Şahin yetiştiriciliği tımarlarında aynı zamanda tarım ve hayvancılıkla da uğraşılmış olduğunu tespit etmek mümkündür. Bu tımarlarda bulunan görevliler sarayın talep ettiği oranda avcı kuşu yetiştirmeyi başardıklarında tarım ve hayvancılıktan ödemekle mükellef tutuldukları vergilerden muaf olmuşlardı. Eğer bu talep edilen avcı kuşlarını yetiştiremezler ise yetiştiremedikleri her bir avcı kuşu için 300 akça ceza ödedikleri gibi vergi muafiyetleri de ortadan kaldırılırdı. Avcı kuşu yetiştiren tımar sahipleri aynı zamanda Sultanın düzenlediği sürek avlarına yetiştirdikleri avcı kuşları ile birlikte iştirak etmekle mükelleftiler. Çalışmalarımız neticesinde şahin yetiştiriciliği tımarlarının saray adına kırsal alanda otoriteyi tesis etmek, istihbarat toplamak ve iletişim ağı oluşturmak gibi bir görevinin olduğuna dair verilere ulaşılmıştır. Bu durum aslında Osmanlı Devleti’nde yetiştirilen avcı kuşu istasyonlarının; askerî bir geleneğin devamı olarak varlığını koruduğu şeklinde anlaşılabilir. Bu nedenledir ki kılıç ehline verilen tımar kategorisinde şahin, atmaca, doğan, çakır ve zağanos yetiştiriciliğine dair kayıtlar düşülmüştür. Saray’da üst düzeyde temsil edilen şahin, atmaca ya da çakır yetiştiricileri kırsaldaki bu askerî organizasyonu sevk ve idare etmişlerdir. Şahinin Osmanlı hanedanını oluşturan Kayı boyunun da ongunu olması sembolik açıdan ayrıca önem arz eder. Orta Karadeniz’de bulunan “kaya” ya da “yuva” şeklinde tanımlanan yetiştirme istasyonlarında avcı kuşları yetiştirilmiştir. Eyalet-i Rum’un Canik livası dâhilinde yer alan kaza ve nahiyelerde yer alan tımarlar bünyesinde gerçekleştirilen şahin yetiştiriciliğinin salt bir gelenek ya da avcılık sevdasından öte askerî bir anlam içerdiği düşünülmektedir. Ancak ateşli silahların gelişimi ve iletişim vasıtalarının değişimi ile birlikte avcı kuşu ...