Jak psuć dzieci Platonem i Boecjuszem : nauczanie filozofii klasycznej w szkole podstawowej: metoda, program edukacyjny i 99 scenariuszy zajęć z materiałami

• Main Author: Guerrero van der Meijden, Jadwiga
• Format: Other/Unknown Material
• Language: Polish
• Published: Księgarnia Akademicka 2021
• Subjects: filozofia dla dzieci; filozofowanie z dziećmi; epistemologia; techniki myślowe; filozofia klasyczna; eksperyment myślowy; dydaktyka filozofii; edukacja w szkole podstawowej; philosophy for children; philosophising with children; epistemology; thinking techniques; classical philosophy; thought experiment; didactics of philosophy; primary school education; sami
• Online Access: https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/287806; https://doi.org/10.12797/9788381386029

Książka stanowi głos w debacie nad filozoficzną edukacji dzieci, która trwa na Zachodzie od lat 70. XX w. i budzi w Polsce rosnące zainteresowanie. Autorka dyskutuje metodologię wiodącego nurtu "filozofii dla dzieci", a zarazem czerpie z bogactwa filozofii i kultury klasycznej oraz klasyków literatury dziecięcej, proponując autorską metodę nauczania filozofii w szkole podstawowej oraz program szkolny zaakceptowany przez jedną z krakowskich szkół podstawowych i stosowany od kilku lat - wraz ze scenariuszami lekcji. Stanowiące pierwszą część książki założenia programowe zawierają zarys metody oraz odpowiedzi na najważniejsze pytania i wątpliwości rodzące się, gdy wskazuje się na potrzebę uprawiania filozofii wśród dzieci lub młodzieży. Sformułowany niemal dwa i pół tysiąca lat temu w Atenach zarzut wobec Sokratesa, że filozof psuje młodzież raczej, niż czyni ją lepszą, stawiany jest i dziś - a gdy pada z ust rodziców, należy podejść do niego z całą powagą. W tej części pada odpowiedź na pytanie, czym jest filozofia i co dobrego może dać dzieciom, a także czy nie będzie im szkodzić. Niektórzy rodzice obawiają się, że filozofia może przyczynić się do indoktrynacji ich pociech lub uniformizacji światopoglądowej, inni zaś dostrzegają ryzyko promowania relatywizmu, intelektualnego indyferentyzmu lub sceptycyzmu przez filozofię tam, gdzie oni z godnym szacunku trudem wpajają dzieciom uniwersalne, jak wierzą, wartości. Wątpliwości dotyczą także tego, jak filozofia odnosi się do innych przedmiotów - w szczególności czym różni się od etyki i religii lub z nimi zazębia - oraz czy warto przeznaczać na filozofię czas w szkole, która i tak wymaga od dzieci długich godzin skupienia i dyscypliny. Na pytania te odpowiadam w pierwszej części książki, wskazując na unikatową wartość i fundamentalny charakter filozoficznego myślenia, leżącego u podstaw wszelkich nauk i warunkującego sprawność w każdym typie dociekania. Omawiam także znaczenie i wartość nauczania filozofii klasycznej. W odpowiedzi zaś na niebłahy zarzut możliwej indoktrynacji dzieci odróżniam filozofię od ideologii i podkreślam już na wstępie, że widoczna w proponowanym programie koncentracja na filozofii klasycznej oraz tematyce epistemologiczno-logicznej z jednej strony chroni prezentowany zestaw treści przed indoktrynowaniem lub ideologizowaniem, z drugiej zaś ma pożądane zastosowanie praktyczne, ułatwia bowiem dzieciom radzenie sobie z innymi przedmiotami oraz wybór klasy licealnej. W drugiej części książki przedstawiam pomysły zajęć ujęte w cyklu trzyletnim wraz z opisami lekcji i materiałami szkolnymi. Podstawowym celem trzyletniego cyklu jest wyposażenie dzieci w warsztat filozoficzny. Uczniowie sami stawiają pytania filozoficzne i proponują filozoficzne tezy, jednak nie są w stanie doprowadzić swoich intuicji do rozwiniętych koncepcji ani oceniać charakteru i zasadności rozumowań, które stosują. Aby im to umożliwić, konieczne jest wprowadzenie warsztatu filozoficznego. Program proponuje przemyślaną, uporządkowaną strategię kształcenia kompetencji filozoficznych, wychodzącą od najbardziej podstawowych umiejętności stawiania pytań, argumentowania i uzasadniania własnych przekonań, a prowadzącą do tworzenia złożonych koncepcji i ścieżek argumentacyjnych, formalizowania rozumowań oraz metarefleksji nad sposobami wyprowadzania twierdzeń i oceną ich poprawności. Strategia uwzględnia trzy etapy kształcenia odpowiadające trzem latom nauki i dostosowane do etapów rozwoju psychicznego uczniów. Punktem wyjścia w pierwszym roku filozofowania jest zachęcanie dzieci do samodzielnego stawiania pytań, zarówno praktycznych, jak i teoretycznych. Pierwszą trenowaną kompetencją jest umiejętność uzasadniania żywionych przekonań i formułowania argumentów oraz identyfikowania relacji uzasadnienia. Kolejno ćwiczone są techniki myślowe: typologizowanie, kategoryzowanie, definiowanie, myślenie w kluczu przeciwieństw, hipotetyzowanie, przeprowadzanie rozumowań sylogistycznych i rozważanie eksperymentów myślowych. Drugi rok filozofowania bazuje na wypracowanej w rudymentarnej formie umiejętności konceptualizacji zjawisk i rozwija ją, wprowadzając metarefleksję nad samym myśleniem. Ćwiczone są techniki formalne i nieformalne: dedukcje, indukcje, redukcje, dowody, abstrahowanie. Trzeci rok filozofowania kładzie akcent na wykorzystywanie opanowanego warsztatu filozoficznego do rozwiązywania konkretnych teoretycznych problemów. Zakres nabywanych kompetencji zostaje poszerzony o zdolność zastosowania poznanych technik do przezwyciężania aporii myślowych, wyprowadzania wniosków z paradoksów, formułowania odpowiedzi na argumenty sceptyczne, a także rozwiązywania zagadek. W przeciągu trzech lat promowane są również dobre nawyki intelektualne: poszerzanie zasobu słów poprzez ćwiczenie zwane copia verborum, projekt gromadzenia cytatów we florilegium, technika regularnego podsumowywania i celebrowania poczynionych postępów. W pierwszym roku nauczania dzieci uczą się wygłaszać mowy filozoficzne, w drugim - pisać bajki lub dialogi filozoficzne, w trzecim zaś - traktaty filozoficzne. W ten sposób uczniowie przechodzą przez trzy lata drogę od nauki formułowania myśli w postaci argumentu do złożonych umiejętności konceptualizacji zagadnień i rozwiązywania problemów teoretycznych z wykorzystaniem warsztatu filozoficznego. Tak wyposażeni są zdolni do samodzielnej refleksji i poprawnego rozumowania. The book "How to corrupt children with Plato and Boethius : classical philosophy for children: a method with texts, exercises and 99 lesson plans" discusses Philosophy for Children (P4C) and proposes a novel method of teaching philosophy in primary schools, called Classical Philosophy for Children (CP4C). The method was accepted, implemented, and is being taught in a school in Cracow. A theoretical part of the book is accompanied by 99 lesson plans supplemented with study materials. The first part of the book introduces the principles of the programme, details the method, and answers questions as well as concerns that arise about teaching children philosophy. The accusation formulated almost two and a half thousand years ago against Socrates, stating that the philosopher spoils youth rather than makes them wiser, is repeated even today, and when it is put forward by parents, it ought to be properly addressed. In this part of the book, I explain what philosophy is, what it can offer children, and whether it could spoil them. Some parents are afraid that philosophy might lead to indoctrination of their children or the narrowing of their worldview; others name the risk of promoting relativism, intellectual indifference, or scepticism, specifically in respect to moral values, which they try to teach their offspring. Parental doubts pertain also to how philosophy relates to other classes, in particular ethics and religion, and whether it is worthwhile to introduce philosophy to schools that already demand long hours of concentration and discipline from children. I answer these doubts and questions by pointing to philosophy’s fundamental character, comprising the bases of all sciences and conditioning proficiency in all kinds of investigations. I also discuss the relevance and value of teaching classical philosophy and culture. In response to the objection of possible indoctrination, I distinguish philosophy from ideology and stress that the evident concentration on classical philosophy, on the one hand, and epistemological and logical topics, on the other, shields the programme from any trace of indoctrination. At the same time, it offers desirable didactical effects, such as facilitating children to better understand school subjects, undergo school exams with argumentative and logical skills, and choose future specialisation with more self-insight. In the second part of the book, I present the ideas for classes organised in a three-year cycle, originally taught from 4th to 6th grade in the Polish educational system (student age: 10-13) but adjusted for students in 6th to 8th grade (age: 12-15), together with lesson plans and materials. The foundational aim of the programme is to equip children with a set of philosophical skills. Students pose philosophical questions and claims themselves, yet they are not capable of developing their intuitions into complex conceptions or of estimating the epistemological character and validity of their reasoning. In order to make it possible for them, the programme proposes an organised strategy of training philosophical techniques, starting with the basic skills of posing questions, formulating arguments, or justifying beliefs and ending with complex philosophical competences of developing intricate argumentative schemes and conceptualisations of topics as well as performing metareflection over the type and validity of a reasoning. This strategy arranges the programme in order to train increasingly more complex philosophical skills and gradually acquire higher cognitive capacities. The strategy distinguishes three levels of training relating to three years of studying and adapted to the psychological developmental stage of pupils. The starting point of philosophical education in the first year is the encouragement to pose both theoretical and practical questions, and to remain puzzled by the world and people around us. The first trained competence is the capacity to justify one’s beliefs and formulate thoughts as arguments, as well as to identify the relation of justification. Various thinking techniques are exercised: categorising, creating typologies, defining terms, thinking in terms of oppositions, hypothetical thinking, performing classical syllogisms, and considering thought experiments. The second year of philosophical education builds upon the already-introduced rudimentary capacity of conceptualising issues and develops it by introducing metareflection about the thinking itself. Various formal and informal reasoning types are trained: deductions, inductions, reductions, logical proofs, and abstraction. The third year in the cycle accentuates the practice of the acquired philosophical set of competences by applying them to particular theoretical problems. The scope of skills is hence broadened by implementing the philosophical know-how to solving thought aporiae, drawing conclusions from paradoxes, as well as formulating answers to sceptical arguments and solving riddles. Throughout the three years, the programme promotes various desirable intellectual habits: the practice of enriching vocabulary through the exercise called copia verborum, gathering quotations in a florilegium, a technique of regular summarising, and celebrating progress made. In the first year, children learn how to deliver philosophical speeches; in the second, how to write philosophical stories or dialogues; and in the third, how to compose philosophical treatises (i.e., argumentative essays). In the course of the three-year programme, students therefore undergo a process of developing a wide range of skills, starting with the basic capacity to form thoughts as arguments and ending with complex competences of conceptualising topics and implementing philosophical skills to resolve theoretical difficulties. Equipped in such a way, they are capable of independent reflection and valid, in-depth reasoning.