Powstanie i ewolucja Paratetydy w Paleogenie

• Main Author: Stępień, Aldona
• Format: Other/Unknown Material
• Language: Polish
• Subjects: Paratetyda; Morze Czarne; oligocen; eocen; formacja Maikop; formacja Schöneck; łupki menilitowe; Paratethys; Black Sea; Oligocene; Eocene; Maikop Formation; Schöneck Formation; Menilite Shales; Arctic; Arctic Ocean; Basen
• Online Access: https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/209443

Fundamentalna reorganizacja oceanu Tetydy w eocenie wywołana poprzez kolizję płyt kontynentalnych – Afryki, Apulii, Arabii z Eurazją – spowodowała rozpad oceanu i doprowadziła do wyodrębnienia się w jego północnej części basenu Paratetydy. Głównym czynnikiem wpływającym na ewolucję basenów był powstający i rozwijający się w tym czasie łańcuch alpidów, rozciągający się od Pirenejów na zachodzie, do gór Kopet-Dag na wschodzie. Paratetyda w późnym eocenie była obszernym basenem, utrzymującym połączenie z Oceanem Arktycznym, natomiast we wczesnym oligocenie przekształciła się w całkowicie odizolowaną domenę oceaniczną. W obrębie Paratetydy wyróżnia się trzy główne systemy basenów: Paratetydę zachodnią (region alpejski), centralną (region karpacki) oraz wschodnią (basen dacki, Morze Czarne i basen kaspijski). Identyfikacja zróżnicowania endemicznych gatunków organizmów charakterystycznych dla danego regionu umożliwiła rekonstrukcję zasięgu sub-basenów i barier pomiędzy nimi. Restrykcyjne warunki sprzyjały depozycji osadów bogatych w materię organiczną, które stanowiły skały źródłowe dla złóż węglowodorów, w tym tak ważnych jak kaspijskie czy karpackie. Te bogate w węgiel organiczny skały w obrębie Paratetydy zachodniej reprezentowane są przez łupki formacji Schöneck, w Paratetydzie centralnej przez łupki menilitowe, a w Paratetydzie wschodniej przez osady formacji Maikop. W późnym oligocenie Paratetyda ponownie uzyskała połączenie z oceanem światowym. Rekonstrukcja warunków sedymentacji w Paratetydzie możliwa była dzięki rozpoznaniu analogii do procesów sedymentacyjnych i reżimu hydrologicznego w Morzu Czarnym. The fundamental reorganization of the Tethys ocean, which had been caused by the African, Apulian, Arabian and Eurasian continental plate collision, lead to disintegration of the ocean and has allowed the emergence of the Paratethys in the northern part of the basin. The main factor which had an influence on the evolution of the basins was an alpine chain, which was emerging at this time, stretching from the Pyrenees in the west, to the mountains of Kopet-Dagh in the east. In late Eocene, Paratethys has formed an extensive basin, sustaining connection with the Arctic Ocean and in the early Oligocene transformed into a completely isolated oceanic domain. Within Paratethys three main basin systems were identified: Western Paratethys (Alpine region), Central (Carpathian region) and Eastern (Dacian basin, Black Sea and Caspian basin). Identification of the characteristic diversity of endemic species of organisms in each region led to reconstruction of the coverage area and barriers between the sub-basins. Restrictive conditions conducive to deposition of sediments rich in organic matter which act as source rocks, including as important as the Caspian and Carpathian. These organic carbon-rich rocks within central Paratethys are represented by Menilite Shales, in eastern Paratethys by Maikop Formation and in western Paratethys by Schoneck Formation. In the late Oligocene Paratethys again received connect to the world ocean. Reconstruction of the conditions of sedimentation in Paratethys has been possible by recognizing the analogy to the processes of sedimentation and hydrological regime in the Black Sea.