Aðskilnaður ríkis og kirkju. Upphaf almennrar umræðu 1878–1915. Fyrri grein

• Main Author: Hugason, Hjalti
• Format: Article in Journal/Newspaper
• Language: Icelandic
• Published: Studia Theologia Islandica 2019
• Subjects: Kirkja; Iceland
• Online Access: https://timarit.hi.is/ritrodgudfraedistofnunar/article/view/2887

Með stjórnarskrá fyrir hin sérstöku málefni Íslands frá 1874 var lokið hinu kirkjudeildarlega bundna tímabili hér á landi. Í stað evangelísks-lúthersks ríkisátrúnaðar var komið hér á þjóðkirkjuskipan og trúfrelsi. Aðeins fjórum árum síðar hófst umræða um hvort þessi tvö trúarpólitísku stefnumál væru samræmanleg eða hvort velja þyrfti á milli þeirra.Í þessari grein verður sýnt fram á hvernig tvær stefnur í þessu efni komu fram á árunum kringum 1880. Önnur kallast hér aðskilnaðarleið. Hún var knúin áfram af mannréttinda-sjónarmiðum og hafði það markmið að koma á trúfrelsi í landinu sem risi undir nafni en væri ekki aðeins á pappírnum. Hin kallast löggjafarleið og byggðist á trúar- og kirkjulegum sjónarmiðum. Fylgjendur hennar litu svo á að kirkja og ríki hefðu því sameiginlega hlutverki að gegna að tryggja velferð fólks, bæði tímanlega og eilífa, sem og að þetta tækist ekki án samvinnu kirkju og ríkis. Fylgjendur löggjafarleiðarinnar vildu því þróa hér sjálfstæða þjóð-kirkju í áframhaldandi tengslum við ríkisvaldið á grundvelli sérlaga um ýmis kirkjuleg mál-efni. Fylgjendur þessarar stefnu virðast hafa talið ásættanlegt að einhverjir sem ekki fylgdu þjóðkirkjunni að málum væru eigi að síður skyldir til að greiða henni sömu gjöld og þjóð-kirkjufólk og hefðu því ekki fjárhagslegan ábata af því að standa utan kirkjunnar og annarra trúfélaga. Löggjafarleiðin festist í sessi á fyrsta áratugi 20. aldar og hefur verið fylgt í íslensk-um trúmálarétti æ síðan. Í annarri grein sem áformað er að birta í næsta hefti þessarar ritraðar verður fengist við ýmsa afmarkaða þætti í aðskilnaðarumræðunni og sýnt hvernig þessum fyrsta þætti hennar lauk með stjórnarskrárbreytingum þar sem komið var til móts við helstu gagnrýni aðskilnaðarsinna.AbstractThe Constitution for Iceland from 1874 stipulated a national church and religious freedom in the country instead of the former evangelical-Lutheran state-religion. Four years later discussions began on whether these two religious systems were compatible or if the Icelanders must chose the ...