Prasłowiańskie *čižь, *čižьkъ, *čižikъ ‘czyżyk (Spinus spinus L.)’: Wyraz rodzimy czy ugrofińskie zapożyczenie?

• Published in: Rasprave Instituta za hrvatski jezik i jezikoslovlje
• Main Author: Witczak, Krzysztof Tomasz
• Format: Article in Journal/Newspaper
• Language: Polish
• Published: Institute of Croatian Language and Linguistics 2023
• Subjects: zapożyczenia; ugrofińsko-prasłowiańskie kontakty językowe; ornitonimia; język prasłowiański; borrowings; Finno-Ugric and Proto-Slavic language contacts; ornithonymy; Proto-Slavic; posuđenice; ugrofinsko-praslavenski jezični kontakti; ornitonimija; praslavenski jezik; saami; samoyed*
• Online Access: https://hrcak.srce.hr/309831; https://hrcak.srce.hr/file/447209

Celem niniejszego artykułu jest objaśnienie genezy prasłowiańskiego terminu *čižь oznaczającego czyża (Spinus spinus L.), czyli pospolitego w eurazji ptaka śpiewającego małych rozmiarów. Nawiązanie do charakterystycznego świergotu čí-čí wydawanego przez czyża jest powszechnie przyjmowane w literaturze przedmiotu. Praformy psł. *čižь nie można jednak objaśniać jako formacji reduplikowanej (z wtórnym udźwięcznieniem w śródgłosie). W artykule przedstawiono alternatywne rozwiązanie, zgodnie z którym Prasłowianie zapożyczyli ten wyraz ze źródła ugrofińskiego, por. uralski ornitonim *čičä ~ *činčä ‘mały ptak śpiewający’. This paper discusses the origin of the Proto-Slavic ornithonym *čižь / *čižьkъ / *čižikъ m. ‘common siskin, Spinus spinus L.’. The Eurasian siskin is a well known and easily recognizable songbird whose characteristic voice sounds like the repetitive chirp of čí-čí [ʧi:-ʧi:]. The onomatopoeic explanation, which was adopted many times in the literature on the subject, can only be justified after the first palatalization of the guttural consonants in the Proto-Slavic language, dated to the middle of the first millennium BCE. Thus, the Proto-Slavic term for ‘siskin’ is innovative from the point of view of the Balto-Slavic phonology. We cannot decide whether the ancestors of the Slavs themselves created the ornithonym *čižь / *čižьkъ / *čižikъ on the onomatopoeic basis in the late phase of the development of the Proto-Slavic language, or rather borrowed it from a foreign source. The voiced phoneme *-ž-, disturbing the native “onomatopoeic” origin, seems to support the hypothesis of foreign-language borrowing. In this article it is suggested that the source of the alleged loanword was probably the Proto-Uralic term *čičä(-kä) ~ *činčä(-kä) denoting ‘little songbird‘ (clearly preserved in Saami, Permian, Ugric and Samoyed languages), presumably already functioning at the time of the collapse of the Uralic community (i.e. in the fourth millennium BCE), and therefore several millennia older than the ...