Hakasya İle Türkiye Arasında Sosyo-Kültürel Devamlılık Unsuru Olarak Şamanlık

• Main Author: Davletov, Timur
• Other Authors: Güngör Ergan, Nevin, Sosyoloji
• Format: Doctoral or Postdoctoral Thesis
• Language: Turkish
• Published: Sosyal Bilimler Enstitüsü 2018
• Subjects: Hakas türkleri; Türkiye türkleri; Şamanizm; Sosyo-kültürel devamlılık; Türk halkları; Türk kültürü; Khakasian Turks; Turks of Turkey; Shamanism; Sociocultural continuity; Turkic peoples; Turkic culture; Adak; Duran; Yakuts
• Online Access: http://hdl.handle.net/11655/6051

DAVLETOV, Timur. Shamanism As Element of Sociocultural Continuity Between Khakasia and Turkey, Ph.D. Dissertation, Ankara, 2019. Religion is an important matter of fact in social life. At this juncture, it should be stated that Shamanism dating back to the Upper Paleolithic age, exists in numerous peoples. This belief system that took root from Altaic cultural circle, includes ancient Turkic peoples, too. Khakasians, Altaians, Shors, Tuvinians, Yakuts and other Siberian peoples perpetuate Shamanism at the present day. In this study that focuses on Khakasian Turks and Turks of Turkey, it is intended to compare both geographies in accordance with rituals and beliefs that grow out of Shamanism. In this context, it is aimed to investigate that if Shamanism can be regarded as an element of sociocultural continuity between Khakasia and Turkey. A survey has been conducted both in Turkey and Khakasia (Russian Federation), and then the findings have been analysed. A research model based on Pitirim Sorokin’s theory of Sociocultural Mobility has been developed, and the contexture of Turkic migration has been revealed. Shamanism that has been discussed as an element of sociocultural continuity between Khakasia and Turkey, has been explicated in terms of cultural diffusion, acculturation, syncretism and creolization. By testing the four hypotheses that have been developed within the context of this study, it has been understood that there have been diversities and also similarities in both societies. Besides, it has been concluded that Shamanism existing in Khakasia, perpetuates its role as an element of sociocultural continuity in terms of rituals and beliefs in Turkey despite the semantic shift and transformation. xi 3.2.13. Atalar Kültü ve Mezarlık Geleneği……………………………. 117 3.2.14. Destanlar Geleneği……………………………………………. 123 3.2.15. Ayinlerde Müzik Çalgılarının Kullanımı ……………………… 126 3.2.16. Tedavi Uygulamaları…………………………………………. 131 3.2.17. Eşiğe Saygı……………………………………………………. 134 3.2.18. Ocak ve Ateş Kültü……………………………………………. 138 3.2.19. Su ile İlgili İnanışlar…………………………………………… 147 3.2.20. Umay Kültü……………………………………………………. 152 3.2.21. Akşam ve Gece ile İlgili İnanış ve Uygulamalar ……………. 158 3.2.22. Yemek Kültüründe İnançsal İzler ……………………………… 158 3.2.23. Adlar…………………………………………………………… 159 IV. BÖLÜM ARAŞTIRMANIN BULGULARI……………………………………………… 166 4.1 ÖRNEKLEMİN SOSYO-DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ………. 168 4.1.1. Cinsiyet………………………………………………………… 168 4.1.2. Örneklemin Medeni Duruma Göre Dağılımı…………………. 173 4.1.3. Örneklemin Yaş Dağılımı……………………………………… 175 4.1.4. Örneklemin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı………………… 176 4.1.5. Örneklemin Meslek Durumu……………………………………. 179 4.1.6. Doğum Yeri……………………………………………………. 182 4.1.7. Dini İnancın Varlığı…………………………………………… 184 4.1.8. Dini Kimlik……………………………………………………. 186 4.1.9. Örneklemin Din Bakımından Kendilerini Değerlendirmeleri……………………………………………… 189 4.1.10. Gelir Düzeyi…………………………………………………… 191 4.2 ÖRNEKLEMİN TÖRENLERLE İLGİLİ PRATİKLERİ: GEÇİŞ DÖNEMLERİ…………………………………………………… 193 4.2.1. Doğum İle İlgili İnançsal Uygulamalar…………………………. 196 4.2.2. Ad Verme………………………………………………………. 218 4.2.3. Evlenme ve Düğün………………………………………………. 225 4.2.4. Ölüm, Defin ve Yas……………………………………………… 242 4.3. ÖRNEKLEMİN İNANIŞ VE PRATİKLERİ…………………………… 280 4.3.1. Tengri/Huday/İyeler……………………………………………. 280 4.3.2. Adak/Kurban……………………………………………………. 285 4.3.3. Kutsal Ağaçlar ve Çaput Bağlama……………………………… 290 xii 4.3.4. Saçı ve Tütsü……………………………………………………. 302 4.3.5. Yağmur Duası…………………………………………………… 309 4.3.6. Mevsimlik Bayramlar ve Yılbaşı/Nevruz ………………………. 311 4.3.7. Nazar/Büyü/Alkış ve Kargış……………………………………. 316 4.3.8. Taş İle İlgili İnanışlar…………………………………………. 328 4.3.9. Kutsal Sayılan/Ziyaret Edilen Yerler…………………………… 335 4.3.10. Kutsal Dağlar……………………………………………………. 339 4.3.11. Kutsal Kuş ve Hayvanlar………………………………………… 341 4.3.12. Geleneksel Ev ve Yönler ………………………………………… 348 4.3.13. Atalar Kültü ve Mezarlık Geleneği……………………………. 353 4.3.14. Ayinlerde Müzik Çalgılarının Kullanımı ……………………….369 4.3.15. Tedavi Uygulamaları……………………………………………. 372 4.3.16. Eşiğe Saygı………………………………………………………. 374 4.3.17. Ocak ve Ateş Kültü……………………………………………… 378 4.3.18. Su İle İlgili İnanışlar……………………………………………. 383 4.3.19. Umay Kültü……………………………………………………… 387 4.3.20. Akşam ve Gece İle İlgili İnanış ve Uygulamalar………………… 391 4.3.21. Yemek Kültüründe İnançsal İzler ………………………………. 397 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME………………………………………. 402 KAYNAKÇA…………………………………………………………………. 418 EKLER EK 1. Anket Örneği (Türkçe) ………………………………………………… 471 EK 2. Anket Örneği (Rusça) …………………………………………………. 489 EK 3. Türkiye Haritası………………………………………………………… 508 EK 4. Hakasya (RF) Haritası…………………………………………………. 509 EK 5. Türkiye ve Hakasya (RF)’nın Konumlarını Gösteren Avrasya Haritası……………………………………………. 510 EK 6. Orijinallik Raporu………………………………………………………. 511 ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………………. 513 DAVLETOV, Timur. Hakasya İle Türkiye Arasında Sosyo-Kültürel Devamlılık Unsuru Olarak Şamanlık, Doktora Tezi, Ankara, 2019. İnanç toplumsal yaşamda önemli bir olgudur. Bu noktada tarihi Yukarı Paleolitik Döneme dek götürülebilen Şamanizm de dünya üzerinde pek çok halkta mevcuttur. Altay kültür çevresinden dünyaya yayılan bu inanç sistemi içerisinde eski Türkler de yer almışlardır. Sibirya yerlisi Türk halklarından Hakaslar, Altaylar, Şorlar, Tuvalar, Yakutlar ve diğer budunlar günümüzde de Şamanizm’i yaşatmaktalardır. Hakas Türkleri ile Türkiye Türkleri üzerinde duran bu çalışmada her iki coğrafyanın Şamanizm kökenli tören ve inanışlar boyutunda karşılaştırılması amaçlanmış, bu bağlamda Şamanizm’den Hakasya ile Türkiye arasında sosyo-kültürel devamlılığın bir unsuru olarak söz edilip edilemeyeceğinin irdelenmesi hedeflenmiştir. Hem Rusya Federasyonu’na bağlı Hakasya hem de Türkiye’de anket uygulanmış, elde edilen bulgular çözümlenmiştir. Pitirim Sorokin’in Sosyo-Kültürel Hareketlilik kuramına dayanılarak araştırma modeli geliştirilmiş ve Türk göçünün içyapısı ortaya konulmuştur. Hakasya ile Türkiye arasında sosyo-kültürel devamlılık sürecinin bir unsuru olarak ele alınan Şamanizm kültürel yayılma, kültürleşme, senkretizm ve kreolizasyon kavramları çerçevesinde irdelenmiştir. Araştırma kapsamında geliştirilen dört hipotezin test edilmesi sonucu her iki toplumda konu bağlamında farklılık ve benzerliklerin söz konusu olduğu anlaşılmıştır. Bununla birlikte Hakasya’da yaşayan Şamanizm, Türkiye’de zaman içerisinde anlam kayması ve dönüşüm geçirmişse dahi törenler ve inanışlar boyutunda sosyo-kültürel devamlık sürecinin unsuru olarak işlevini sürdürdüğü sonucuna varılmıştır.