Antropomorfist tanrı tasavvuruna karşı Fahreddin er-Râzî'nin tenzih anlayışı

• Main Author: Öz, Ruhullah
• Other Authors: Akgüç, Ahmet
• Format: Doctoral or Postdoctoral Thesis
• Language: Turkish
• Published: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü 2018
• Subjects: Antropomorfizm; Fahreddin er-Râzî; Teşbih; Tenzih; Antropomorfik nitelikler; Tecsim; Anthropomorphism; Fakhr al-din al-râzî; Tashbih; Tajsim; Anthropomorphic characteristics; Attributions; Tanzih; sami
• Online Access: https://hdl.handle.net/11468/4734

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Tanrının insana ya da insanın Tanrıya benzetilmesi esasına dayalı olan antropomorfizm inancı, sadece Sami dinlere has çözüm bekleyen teolojik bir sorun değildir. Bu açıdan farklı nüvelerine hemen hemen tüm felsefi doktrinlerde, mistik ya da ilahi dinlerde rastlanılan insan biçimci Tanrı tasavvuru insanlık tarihi kadar kadim bir problemdir. Felsefi terminolojide Tanrı-beşer benzerliğine dayalı antropomorfizmin İslam düşüncesindeki karşılığı olsa olsa tecsim ve teşbihtir. İslam kelam tarihinde zuhur eden ve kimi zaman zatında kimi zaman sıfatlarında öngörülen bu benzerliğin beraberinde farklı Tanrı tasavvurlarını getirdiği bir gerçektir. Bu bakımdan kadim dinî ve felsefi doktrinlerdeki kadar yoğun olmasa da İslam düşünce tarihinde de kimi ekollerin Tanrı tasavvurları antropomorfiktir. Bu tasavvurların ortaya çıkmasına kaynaklık eden harici nedenler farklı olsa da en önemli dâhili neden ilahi hitabın dil yapısıdır. Zira Allah'ın kendi kendini betimlediği Kur'an dilinde zatını hem aşkın hem de kişisellik arz eden bir yapı çerçevesine yerleştirmesi, İslam düşünce tarihinde zuhur eden antropomorfizm probleminin odak noktasını oluşturmuştur. Bu münasebetle kadim ilahi dinlerden tevarüs eden literatür ve yabancı kültürlerin etkisi ile nassta Allah'a atfedilen antropomorfik niteliklerin literal okunması bu tasavvurun en önemli dayanaklarından sayılmıştır. Yerli antropomorfistler diye isimlendirdiğimiz tecsimci ve teşbihçi ekollerin en önemli Tanrı tasavvuru Allah'ı cisim ve cismani varlıkların nitelikleri ile muttasıf bir varlık olarak tasvir etmeleridir. Bu tasavvurlara kaynaklık eden en önemli dâhili etken de hiç kuşkusuz Allah'ı niteleyen antropomorfik dildir. Bu dil literal okunduğu oranda antropomorfik, tenzih karakterli olduğu nispette de aşkın ve münezzehtir. Allah'ı betimleyen dilin ...