ŞAMANİZM İNANCINDA RİTÜEL MASKELERİ VE GÖMÜ MASKELERİ

• Main Author: BAĞCI, Atilla
• Format: Article in Journal/Newspaper
• Language: Turkish
• Published: Türk Dil Kurumu 2018
• Subjects: Şaman,maske,ritüel,gömü,kültürel bellek,kurgan,Altay,Yenisey,Türk; shaman,mask,ritual,burial,cultural memory,kurgan,Altai,Yenisei,Turkish; Yenisey; Yakut; Siberia
• Online Access: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tdded/issue/44827/537254

Maske tanınmamak, korunmak, gizlenmek ve güzel görünmek gibi farklı amaçlarlayüze ve başa takılan, çeşitli malzemelerden hazırlanan yapay yüz ve başlıktır. Maskelerbağlamına göre anlam ve işlevsellik kazanır. Maskeler “ritüel ve gömü maskeleri”olarak ikiye ayrılmaktadır. Ritüel maskeleri canlılar, gömü maskeleri ölüler içinhazırlanmaktadır. Sibirya, Altay ve özellikle Yenisey bölgelerinde yapılan bilimselaraştırmalar neticesinde çok sayıda maske, büst, kukla ve kayalar üzerine yapılmışmaske ve maskeli hayvan figürlü resimler bulunmuştur. Şaman(Kam)lar tarafındandoğayı idare eden ruhlar ve tanrıların merhametini kazanmak, onlara hoş görünmekiçin yapılan ritüel ve ayinlerde, ayini yöneten şaman, bağlama uygun maske ve başlıktakmaktadır. Bu maskeler tahta, hayvan derisi ve çeşitli metallerden hazırlanmakta,üzerlerine çeşitli motifler yapılmakta ve bazı aksesuarlar monte edilmektedir. Hakasveya Yakut şamanlarının ayinde taktığı maskelerin onun kişiliğine bürüneceği hayvanveya varlığı sembolize ettiği bilinmektedir.Gömü maske ve büstleri olarak adlandırılan maskeler ise birkaç yılda yapılan büyükve nihai gömüye kadar bekletilen cesetlerin kafataslarına uygulanmıştır. Buradabazı amaçlar gözetilmektedir. Gömü maskeleri ölenin kafatasında meydana gelebilecekbozulmaları önlemek ve gizlemek, ölüme hemen teslim olmayı reddetmek ve pratikolarak büyük gömüde cesetleri tanıyabilmek amacıyla yapılmıştır. Ölen kişinin cesedi,ailesi ve mensubu olduğu toplum tarafından nihai gömüye kadar geçici gömü yerindemuhafaza edilir. Ölen kişinin tinsel ruhunun bir bulunma mekânı olarak kukla-mankenleryapılmış, yakılan cesedin külleri de bu kuklaya yerleştirilmiştir. Gömü maskeve büstleri umumiyetle alçı taşı kilden yapılmıştır; gömü mankenleri ise hayvanderilerinden hazırlanmıştır. Halk, gömü maskeleri sayesinde toplu olarak gömeceğiölülerini nihai gömüye en iyi şekilde hazırlamaya ve bu maskeler vasıtasıyla da gömüdensonra da kendi kültürel belleği olan mazisiyle manevi irtibatını koparmamaya gayret etmiş. Halkın korumaya çalıştığı kendi geçmişiyle olan manevi bağ geleceğinintemellerini oluşturmaktadır. The masks are artificial faces and helmets made of different materials and put onface and head for the purposes such as protection, not being recognized, appearingbeautiful. The meaning and function of masks depend on the binding. And they arecategorized in two: ritual and burial masks. While ritual masks are made for livings,burial ones are made for deaths. Thanks to the scientific studies made in Siberia,Altai and especially in Yenisei region, a good number of masks, bust, puppet andmasks carved on the rocks as well as animal-figure drawings have been found. In thiscontext in rituals and ceremonies performed by the Shaman(Kam)to gain the mercy ofthe spirits and gods who govern nature and to be pleasant to them, the shaman, whogovern the ritual, wears the appropriate mask and helmet. It is known that the maskworn by Hakas or Yakut shamans in the ritual symbolizes the animal or entity to whichhe or she belongs.Masks called burials and busts were applied to the skulls of the large and finalburials made in a few years. Here are some purposes. Burial masks are to prevent anddisguise any deformation of the head of death, to deny surrendering to the death andto recognize bodies in huge burial. The body of the deceased person shall be kept intemporary place until the final burial by the family and community of which he is amember. Dummy-mannequins were built as a place to find the spiritual soul of the deceased,and the ashes of the burnt corpse were placed in this puppet. The burial masksand bustings were made of plaster stone clay in general; the burial mannequins wereprepared from animal skins. The society tries its best to prepare the deaths for theultimate burial and does not cease its spiritual contact with the past, which has theirown cultural memory. The spiritual bond with which the people are trying to protectis the foundation of their future.