HASANKEYF VE YÖRESİNDEKİ KAYAÇLARDAKİ AYRIŞMA VE BU AYRIŞMANIN YERLEŞİM ALANINA OLAN ETKİSİ

• Main Authors: BİLGİN, Ali, ARSLAN, Sönmez, ŞENAY, Yeliz, Polat, Süleyman
• Format: Article in Journal/Newspaper
• Language: unknown
• Published: Batman University 2012
• Subjects: Hasankeyf,Ayrışma,Mağara,Kireçtaşı,Litoloji; Hasankeyf,Decomposition,Cave,Limestone,Lithology; Carbonic acid
• Online Access: https://dergipark.org.tr/tr/pub/buyasambid/issue/29823/320806

Bu çalışmada Hasankeyf ve civarında yüzeyleme veren, tarihi binalarda yapı taşları olarak da kullanılan kireçtaşlarının ayrışmasına etki eden faktörler tartışılmaktadır. Kireçtaşları atmosferik şartlarda yavaşça küçük parçalara ayrılmaktadır. Kireçtaşlarının hava, su ve organizmaların etkisi altında parçalanmasına ayrışma adı verilmektedir. Kayaçlar ısınınca genleşmekte, soğuyunca da büzülerek kimyasal olarak değişmeden fiziksel olarak parçalanarak ayrışmaktadır. Yağmur suları havanın CO2’ini alarak zayıf karbonik asidi oluşturur. Bu zayıf karbonik asit karbonatlı kayaçlarla etkileşerek kalsiyum bikarbonatı oluşturur. Bu şekilde Hasankeyf civarındaki kireçtaşlarının ve tarihi binalardaki yapıtaşlarının kötüleşerek ayrışmasına neden olur.Ayrıca bu çalışmanın konusu olan tarihi mağaralar da, Hasankeyf’in kültür zenginlikleri arasında önem taşımaktadır. Öte yandan, çevredeki litolojiler ve tarihi yapıtlar; tektonik olaylardan ve yağmur sularından olumsuz etkilenerek kaya düşmelerine ve ayrışmalara neden olmaktadır. Ayrışma konusunda neden ve gerekçelere dayalı olarak, bu çalışmada ayrıntılı açıklamalar verilmektedir. Hasankeyf’in bulunduğu yöre jeomorfolojik konumu itibariyle genç ve derin vadilerle bölünmüştür. Vadi yamaçları topoğrafik konumu itibariyle dike yakındır. Vadinin iki yakasını oluşturan masif görünümlü, kalın tabakalı kireçtaşları pekleşme açısından zayıf konumda olup, kaya düşmelerine karşı duraysızdır. İklim itibariyle, kışın ılık ve yağışlı, yazın ise sıcak ve kurak, Akdeniz iklimine yakın bir iklim Hasankeyf yöresinde etkinliğini sürdürmektedir. Sonuç olarak, bu çalışmada yöredeki kalıntıların korunması açısından, bu kalıntılara etki eden fiziksel ve kimyasal ayrışmanın mağaralarda ve diğer kalıntılar üzerindeki etkileri ayrıntılı tartışılarak, mağaraların ve tarihi kalıntıların korunması için alınması gereken önlemler üzerinde durulmaktadır. This paper discusses weathering of limestone exposed around Hasankeyf and the factors worsening of natural stones which are used as construction materials in older historical buildings. When the limestone exposed to the atmosphere rocks slowly break down. These breaking down termed as weathering is occasionally by contact of the limestone with water, air and organisms. Rocks expands when heated and contracts when cooled result in physical weathering by breaking down without changing their chemical composition. Rainfall is acidic because atmospheric CO2 dissolves in the rainwater producing weak carbonic acid. This acid reacts with calcium carbonates (limestone) and forms calcium bicarbonate. This process speeds up with decrease in temperature, since colder water holds more CO2 gas producing H2CO3dissolves limestone and produce Ca(HCO3)2. Carbonationon the surface of well jointed limestone of Hasankeyf produces weathering along the joints lithologies and historical works around the Hasankeyf have been adversely affected by tectonic activities and meteoric waters result in rock falling and rock decompositions. In this study, the detailed information on rock decomposition based on causes and reasons are being given. Hasankeyf location is divided by young and deep valleys with respect to geomorphologic position. The HasankeyfValley hillsides are more likely steep in terms of topographic position. The massive looking limestone which form both sides of the valley are tick-layers and weak with respect to hardening and unstable to rockfalling. With respect to climate, Hasankeyf is cool and rainy in winter and hot and arid in summer. Mediterranean type of climate takes place Hasankeyf district. As a result, the vital measures are being mentioned on conservation of caves, historical remnants, physical and chemical decomposition effects upon these remnants and the caves are being discussed in detail.