Tunç Çağ madenci yerleşimi Derekutuğun’un hayvana dayalı ekonomisi

• Main Author: Sarı, Sultan
• Other Authors: Gündem, Can Yümni, Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı
• Format: Master Thesis
• Language: Turkish
• Published: Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2019
• Subjects: Arkeozooloji; Tunç Çağı; Asur Ticaret Kolonileri; Av; Beslenme; Üretim Ekonomisi; Fauna; Archaeozoology; Bronze Age; Assyrian Trade Colonies; Hunting; Nutrition; Secondary Product; Species; Erikli; Canis lupus
• Online Access: https://hdl.handle.net/20.500.12402/2298

Derekutuğun Madenci Yerleşim Yeri, Çorum İlinin Bayat ilçesinde yer almaktadır. 2011 yılında Prof. Dr. Ünsal YALÇIN bilimsel danışmanlığı ve Çorum Arkeoloji Müzesi iş birliğiyle ilk sistemli kazı çalışmaları başlamıştır. 2017 yılı kazı sezonu sonunda Madenci Yerleşim Yerinin kazı çalışmaları sonlandırılmıştır. Yapılan kazı çalışmaları ve C-14 tarihlemelerinin sonucuna göre yerleşim yerinin M.Ö 4.binlerden Roma Dönemi’ne kadar iskân edildiği tespit edilmiştir. Bir madenci kasabası olan Derekutuğun madenci halkının beslenme alışkanlıklarını anlamak ve bunu diğer dönemsel yerler ile karşılaştırarak benzerlikleri ve farkları ortaya çıkarmak çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Bu amaç doğrultusunda Derekutuğun Madenci Yerleşim Yeri’nin İTÇ III ve İTÇ III’ten OTÇ III’e Geçiş Dönemlerine (Asur Ticaret Kolonileri Çağı) ait 4426 adet faunal kalıntı incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Faunal kalıntıların incelenmesi sonucu yerleşimde yaşamış olan evcil ve yabani türler belirlenmiştir. Tespit edilen evcil türler doğrultusunda yerleşimde İTÇ III Dönemi’nde yaşamış toplulukların beslenme ve üretim ekonomileri araştırılmıştır. Tespit edilen yabani türler ile Derekutuğun Madenci Yerleşim Yeri toplumunun sürü-av stratejileri ve kırmızı et ekonomisine olan katkıları araştırılmıştır. Aynı zamanda belirlenen yabani türler baz alınarak yerleşim yerinin antik doğası hakkında bilgiler elde edilmiştir. Derekutuğun Madenci Yerleşim Yeri’nden elde edilen memeli hayvan faunal kalıntı sonuçlarının hem kendi içinde dönemsel karşılaştırmaları, hem de bölgesel karşılaştırmaları sonucunda, madenci halkın kırmızı et ihtiyacını daha çok evcil faunadaki türlerden karşıladıkları gözlemlenmiştir. The settlement Derekutugun is located in the county of Bayat in Çorum province. In 2011,the first systematic excavated works have started with the consultancy of Prof. Dr. Unsal YALCIN and the cooperation of Çorum Archeological Museum. At the end of the 2017 excavation season, the excavation works of Miner Settlement have been terminated. According to the outcome of excavations and C-14 dating, it has been determined that the settlement is settled from B.C four thousand to The Roman period. Comprehending food habits of miner people of Derekutugun which is a miner town and reveal the similarities and differences by comparing this with other periodical places underlie the work. In parallel with this purpose, Derekutugun Miner Settlement's ITC III and belong to Transitional Period (Period of Assyrian Commerce Colonies) from the ITC III to OTC III, 4426 number faunal ruins have been examinated and assessed. Outcome of examination of faunal ruins, domestic and wild species whic lived in this settlement have been determined. In accordance with stated domestic species, communities' ,who lived in ITC III Period,food habits and manufacture economies have been examinated. The wild species identified and the herd-hunting strategies of Derekutugun Miner Settlement society and their contriburion to the red meat economy were investigated. At the same time based on determined domestic species informations have been obtained about the ancient nature of settlement. It has been observed that miner people meet their red meat need mostly from domestic fauna species as a result of outcomes of mammal fauna ruin obtained from Derekutugun Miner Settlement both periodical comparing in itself and territorial comparing. İÇİNDEKİLER ÖZET i ABSTRACT ii ÖNSÖZ iii SÖZLÜK viii KISALTMALAR LİSTESİ ix TABLOLAR LİSTESİ xi DİYAGRAMLAR LİSTESİ xiii FİGÜRLER LİSTESİ xix HARİTALAR LİSTESİ xxi EKLER xxii 1. GİRİŞ 1 1.1. Tezin Amacı ve Önemi 1 1.2. Materyal ve Yöntem 2 2. ÇORUM DEREKUTUĞUN MADENCİ YERLEŞİM YERİNİN ARKEOLOJİSİ 3 2.1. Derekutuğun Coğrafi Konumu ve İklimi 3 2.2. Derekutuğun Araştırma ve Kazı Tarihçesi ile Araştırma Nedenleri 4 2.3. Derekutuğun’da Arkeolojik Kazılar ve Tabakalanması 6 2.3.1. Mazıönü Mevkii Kazı Çalışmaları 6 2.3.2. Erikli Mevkii Kazı Çalışmaları 8 2.3.3. Tabakalanma 9 3. ÇORUM BÖLGESİ COĞRAFİ KONUMU, GÜNÜMÜZ İKLİMİ, FLORASI VE YABANİ MEMELİ FAUNASI 14 3.1. Coğrafi Konumu, Günümüz İklimi ve Florası 14 3.2. Günümüz Yabani Memeli Faunası 17 4. DEREKUTUĞUN HAYVAN KALINTILARININ TESPİTİNDE UYGULANAN ARKEOZOOLOJİK METOTLAR 18 4.1. Araştırma Nedenleri 18 4.2. Kemik Kalıntılarının Tanımlanması ve Verilerin Değerlendirilmesi 19 4.3. Çalışmada Kullanılan Arkeozoolojik Metotlar 20 4.4. Hayvan Kemik Kalıntılarına Uygulanan Metrik Ölçümler 22 4.4.1. Ölçümler 22 4.4.2. Yaş Tespit Yöntemleri 23 4.4.3. Logaritmik Boyut Endeksleri (LSI) 24 4.4.4. Cinsiyet Belirleme Yöntemleri 25 5. DEREKUTUĞUN MADENCİ YERLEŞİM YERİ’NİN GENEL ARKEOZOOLOJİSİNE BAKIŞ 27 5.1. Derekutuğun’da Çalışılan Memeli Faunası Koleksiyonu 28 5.2. Hayvan Kemiklerinin Genel Dağılımı 34 5.2.1. “Tanımlanamayan” Hayvan Kemik Kalıntılarının Dağılımı 34 5.2.2. “Tanımlanan” Hayvan Kemik Kalıntılarının Dağılımı 38 5.3. Evcil Küçük Ruminant (Geviş Getiren) Kalıntıları ve Sürüdeki Koyun ile Keçi’nin Birbirlerine Oranları 42 6. DEREKUTUĞUN YERLEŞİM YERİNİN EVCİL FAUNASI 49 6.1. Köpek, CANIS 49 6.2. Koyun (OVIS) ve Keçi (CAPRA) 50 6.2.1. Koyun ve Keçi’nin Evcil Memeli Hayvanlar Arasındaki Dağılımı 52 6.2.2. Koyun, Keçi ve Evcil Küçük Ruminant’ların(Geviş Getirenler) İskelet Elementlerine Göre Kemik Dağılımı 53 6.2.3. Derekutuğun Madenci Yerleşim Yeri’nde Tespit Edilen Cinsiyetler 57 6.2.4. Koyun ve Evcil Küçük Ruminatlarda (Geviş Getirenler) Diş Aşınmasına Bağlı Yaş Tayini / Dental Yaşlandırma 57 6.2.5. Koyun, Keçi ve Evcil Küçük Ruminantlarda(Geviş Getirenler) Eklem Kaynamasına Bağlı Yaş Tespiti 61 6.2.6. Koyun, Keçi ve Evcil Küçük Ruminantların (Geviş Getirenler) Boyut Ölçümleri 67 6.2.7. Evcil Küçük Ruminantların (Geviş Getirenler) Beslenme Ekonomisindeki Rolü ve Önemi 70 6.3. Sığır, BOS 73 6.3.1. Sığır Kemik Kalıntılarının İskelet Elementlerine Bağlı Kemik Dağılımı 74 6.3.2. Tespit Edilen Cinsiyetler 76 6.3.3. Sığır Diş Aşınma Verilerine Bağlı Yaş Tayini / Dental Yaşlandırma 76 6.3.4. Kemiklerin Eklem Kaynamasına Bağlı Yaş Tayini 77 6.3.5. Sığır Boyut Ölçümleri 79 6.3.6. Sığırların Beslenme Ekonomisindeki Rolü ve Önemi 80 6.4. Domuz, SUS 81 6.4.1. Domuz Kemik Kalıntılarının İskelet Elementlerine Göre Dağılımı 82 6.4.2. Domuz Kemik Kalıntılarına Ait Tespiti Yapılan Cinsiyetler 83 6.4.3. Diş Aşınma Verilerine Bağlı Yaş Tayini / Dental Yaşlandırma 84 6.4.4. Kemiklerin Eklem Kaynamasına Bağlı Yaş Tayini 84 6.4.5. Domuz Boyut Ölçümleri 87 6.4.6. Domuzların Beslenme Ekonomisindeki Rolü ve Önemi 88 6.5. Eşek/Katır 89 6.5.1. Eşek/Katır Kemik Kalıntılarının İskelet Elementlerine Göre Dağılımı 90 6.5.2. Eşek/Katır Kemik Kalıntılarının Diş Aşınmasına ve Eklem Kaynamalarına Bağlı Yaş Tayini 91 6.5.3. Eşek/Katır Kemik Kalıntılarının Boyut Ölçümleri 92 7. DEREKUTUĞUN MADENCİ YERLEŞİM YERİ’NİN YABANİ HAYVAN FAUNASI 92 7.1. Derekutuğun Madenci Yerleşim Yeri’nde Tespit Edilen Yabani Memeli Hayvan Kemik Kalıntıları 92 7.1.1. Yaban Tavşanı, Lepus europaeus 95 7.1.2. Karaca, Capreolus capreolus 95 7.1.3. Alageyik, Dama Dama 96 7.1.4. Kızılgeyik, Cervus elaphus 97 7.1.5. Tilki, Vulpes vulpes 99 7.1.6. Kurt, Canis lupus 100 7.2. Yabani Memeli Hayvanların Beslenme Ekonomilerindeki Rolleri ve Önemi 101 8. DEREKUTUĞUN YERLEŞİM YERİNİN ÇEVRE YERLEŞİM YERLERİNDEKİ MEMELİ HAYVAN EKONOMİSİ İLE KARŞILAŞTIRMASI 102 8.1. Çorum ve Çevre Yerleşim Yerlerinin Arkeozooloji Çalışmaları 102 8.2. Karşılaştırma Yapılan Arkeolojik Sitler 103 8.2.1. Boğazköy 103 8.2.2. Çamlıbel Tarlası 103 8.2.3. Yarıkkaya 103 8.2.4. İkiztepe 104 8.3. Memeli Hayvanlara Dayalı Beslenme Ekonomilerinin Karşılaştırması 105 8.3.1. Yerleşimlerde Evcil Memeli Hayvanların Önemi 106 8.3.1.1. Evcil Memeli Faunası ve Yönetimi 107 8.3.1.2. Derekutuğun Madenci Yerleşim Yeri ve Bölgesel Yerleşimlerdeki Evcil Hayvanların Boyut (LSI) Karşılaştırmaları 109 8.3.2. Tunç Çağı’nda Yerleşim Yerlerinde Tespit Edilen Yabani Memeli Faunası 111 SONUÇ 114 KAYNAKÇA 117 EKLER 122 ÖZ GEÇMİŞ 165