Türk işaret dilinde uyum: Şablon biçimbilim açısından bir inceleme

• Main Author: Makaroğlu, Bahtiyar
• Other Authors: Ergenç, İclâl, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
• Format: Doctoral or Postdoctoral Thesis
• Language: Turkish
• Published: Sosyal Bilimler Enstitüsü 2021
• Subjects: eylem sınıfları; uyum; işaret dili; şablon biçimbilim; sami
• Online Access: https://hdl.handle.net/20.500.12575/74027

İşaret diline özgü durumlardan bir tanesi eylemlerin uyum türleri gözetilerek sözlükçede listelenmesi olup Padden (1988)’in üç-parçalı eylem sınıflandırmasına göre şu şekilde ayrılmaktadır: (i) basit eylemler, (ii) uyum eylemleri ve (iii) uzamsal eylemler. Ancak Padden’ın klasik sınıflandırması, eylem türleri arasında birbirini açık bir biçimde dışlayıcı bir ölçüt sunmamakta ve sıklıkla türler arasında geçişim gözlemlenmektedir. Bu çalışmada ise işaret dillerinin biçimbilimsel [kök + şablon] birleşimi sergileyen Sami dillerine benzediği görüşü (Liddell 1984; Fernald & Lillo-Martin 2006) takip edilerek eylem türlerinin, kökler ile belirli eylemcil şablonların birleşimiyle ilişkili olduğu TİD verisi çerçevesinde incelenmektedir. Ayrıca henüz dilsel olarak gerçekleşmemiş, sözlüksel ve sesbilimsel çekirdek rolündeki köklerin, sözlükselleşme sürecinde belirli eylemcil şablonlarla birleşerek sesletilebilir/işaretlenebilir eylem durumuna gelmektedir. TİD’in uyumun belirleyici olduğu altı farklı eylemcil şablona sahip olduğu ve eylemin çıkağa ilişkin taşıdığı yapısal potansiyelin uyum tarafından belirlendiği öne sürülmektedir. Böylece, herhangi bir kökün uyuma girebilme özelliği ya da kaç üyesiyle uyum gerçekleştirebileceği, kökün birlikte olduğu eylemcil şablona bağlıdır. Bu durumda, eylemcil şablonların arasındaki farklılıklar sadece sesbilimsel özelliklerin aksine her bir eylemcil şablon, farklı uyum potansiyeli (sıfır, tek veya çift uyum) taşımaktadır.